Những đồng tiền xu lâu ngày dồn lại cả vốc trong túi, khi đi lại chúng phát ra tiếng lách cách, nghe rất khó chịu. Vì vậy, trong chuyến trở lại châu Âu lần này, mỗi khi thanh toán xong, tôi thường quay đi ngay nếu số tiền thừa chẳng đáng bao nhiêu. Nhưng bao giờ cũng vậy, người bán hàng luôn gọi giật lại để trả bằng được từng 5-10 cent. Tôi dần hiểu ra, phía sau những đồng cent là sự sòng phẳng và minh bạch của người châu Âu. Từ chỗ cảm thấy bất tiện, khó chịu, tôi lại thấy thích thú với những đồng xu lẻ.
Ở Việt Nam từ lâu những tờ tiền giấy mệnh giá 5-10-100 đồng chỉ còn lại trong tiềm thức của những người đứng tuổi. Bây giờ tiền lưu thông phải là 1.000 đồng trở lên. Nhiều khi đi mua hàng, khách còn bị lườm nguýt nếu trả 1.000 đồng bằng hai tờ 500 đồng. Ở chiều ngược lại, người bán hàng thường lờ đi số tiền thừa khoảng 1.000-2.000 đồng của khách, với lý do: “Lấy đâu ra tiền lẻ”.
Cách đây không lâu, tôi chứng kiến cuộc giằng co giữa một tài xế taxi với ông khách nước ngoài ngay trước cửa nhà mình ở Hà Nội. Vị khách ngoại quốc nói tiếng Việt lơ lớ, câu được câu chăng: "Khôông tốt, khôông tốt, phải trả tôi pa nghìn tôồng nữa". Hóa ra, ông khách trước khi bước ra khỏi xe đã nhìn rõ dãy số hiện trên đồng hồ tính tiền. Còn cậu tài taxi thì huơ tay huơ chân, gân cổ lên phân bua: “Tôi lấy đâu ra tiền lẻ bây giờ". Cuộc giằng co chỉ kết thúc khi tôi và mấy người đi ngang qua gắt lên với cậu taxi: "Thì cậu phải chạy đi đổi bằng được để có tiền lẻ trả đủ cho người ta chứ!”.
Đó là một biểu hiện khác của sự sòng phẳng. Nếu họ không bao giờ lấy thừa của khách dù chỉ là một cent, thì ngược lại người khác cũng đừng bao giờ lấy thừa của họ 1.000-2.000 đồng mà lại coi đó là chuyện nhỏ.
Sự không coi trọng những đồng tiền lẻ chính là một trong những nguyên nhân phát sinh gian lận thương mại cố hữu, phổ biến ở các chợ, trung tâm thương mại. Với một vài người không nói, nhưng với hàng chục, hàng trăm người thì khoản tiền lẻ “không có để trả lại” sẽ là bao nhiêu? Một ngày như thế, hàng chục, hàng trăm ngày như thế thì người bán hàng ăn lận được bao nhiêu tiền từ các "thượng đế"?
Chúng ta đều biết rõ thực trạng nhiều du khách đến Việt Nam chỉ một lần cho biết và không bao giờ trở lại lần thứ hai. Ai dám chắc tình trạng gian lận, bắt chẹt khách chỉ với 2.000-3.000 đồng… không phải là một trong những hình ảnh xấu xí của người Việt Nam trong con mắt người châu Âu nói riêng và người nước ngoài nói chung?
Muốn có một xã hội mà mọi thứ trở nên rõ ràng, trước hết cần phải minh bạch với từng xu.
Bùi Đức Khiêm