- Anh có thể cho một vài ví dụ để mọi người dễ hiểu hơn về nội dung của cuốn "Từ điển chất liệu, dụng cụ, hiện tượng và phương pháp chế tác của các làng nghề thủ công truyền thông miền Bắc Việt Nam"?
Hoạ sĩ Lê Thiết Cương. Ảnh: L.A.
- Thí dụ để đưa gốm vào lò nung, người Bát Tràng gọi là "vào lò". Nhưng nếu nói "vào lò", người làm gốm Phù Lãng lại không hiểu. Họ sử dụng động từ "chồng lồ". Hiện nay thì đều gọi chung là "đốt lò" hoặc "nung gốm". Một sản phẩm gốm ra lò, gặp gió bị nứt, người ta không gọi là nứt. Dân Bát Tràng gọi là "vỡ gió", người Thổ Hà gọi là "vện". Đấy đều là những từ thuần Việt, phản ánh cái hay của tiếng Việt, cả thói quen lối sống, văn hoá, tập tục... của cụm cư dân nói riêng, cộng đồng Việt nói chung.
- Vì sao anh thấy cần phải làm cuốn sách này?
- Thông thường, có 3 nhóm người: những người làm nghề, những người quan tâm và có liên quan đến nghề, còn lại là số đông chỉ biết những sản phẩm của nghề nhưng không mấy hiểu về nghề. Hiện nay, cả 3 nhóm trên không còn ai gọi đúng, chính xác tên các từ chỉ chất liệu, dụng cụ, hiện tượng và phương pháp chế tác của mỗi nghề truyền thống. Nếu không làm từ điển lưu giữ thì chẳng mấy chốc không ai còn tìm lại được nó nữa.
- Anh nói làm cuốn từ điển này phải mất 10 năm. Sao phải tốn nhiều thời gian vậy?
- Bởi công việc phức tạp hơn nhiều so với tôi nghĩ. Trong một làng nghề có rất nhiều nhánh khác nhau, mỗi nghề nhánh lại có vốn từ riêng của nó. Cùng là nghề mộc nhưng thợ làm tủ chè, sập gụ không thể làm nhà cửa và ngược lại. Tôi mới bắt tay vào công việc hơn 1 năm nhưng đã rút ra được điều quan trọng nhất là ta không thể làm được gì thật tốt nếu không có cộng lực.
- Anh đã bán chiếc BMW của mình để đầu tư cho cuốn từ điển. Thực hư thế nào?
- Không hẳn vậy. Đặc điểm của BMW là loại xe chỉ dành cho đường chuẩn của châu Âu, gầm thấp nên dùng nó đi về làng quê thì rất vất vả. Vì vậy mà tôi bán đi, mua "con" Isuzu gầm cao để có thể tới được các làng nghề.
- Làm cuốn từ điển này tốn không ít tiền. Anh đã kêu gọi nguồn tài trợ nào?
- Tôi không có ý định kêu gọi tài trợ hay đóng góp, càng không có ý kinh doanh. Nếu tính về kinh doanh, bỏ mấy trăm triệu đồng cho việc in từ điển tặng bạn bè, các thư viện thì lỗ hay lời? Chắc là lỗ rồi. Nhưng tôi sẽ lãi cái phần được làm điều mình thích.
- Anh còn muốn "chơi" gì với từ điển nữa?
- Tôi tận dụng khả năng vẽ của mình để minh họa các dụng cụ, phương pháp chế tác của những làng nghề. Chắc chắn nó phải khác với việc chụp ảnh, thuê người vẽ ở các từ điển khác. Tháng 5 tới, tôi sẽ tổ chức triển lãm dụng cụ 3 làng nghề truyền thống miền Bắc tại Gallery 39 Lý Quốc Sư và một số hoạt động khác để hỗ trợ cho nội dung của cuốn từ điển.
(Theo Thể Thao Văn Hóa)