Triển khai Dự án thủy điện Đồng Nai 6 - 6A sẽ nằm trong một loạt vấn đề quan trọng được Bộ trưởng Công Thương Vũ Huy Hoàng thay mặt Chính phủ báo cáo Quốc hội trong phiên thảo luận kinh tế - xã hội chiều 30/5.
Rắc rối quanh dự án xuất phát từ việc sử dụng một phần diện tích Vườn Quốc gia Cát Tiên. Tính chung cả 2 nhà máy, diện tích rừng thuộc vườn quốc gia bị cho là sẽ mất vĩnh viễn là 137 ha. Phần diện tích này không nằm giữa Vườn Quốc gia, mà ở rìa khu Cát Lộc – tức khu vực tách rời hẳn vài chục km về phía bắc của khu Nam Cát Tiên.
Bản đồ Thủy điện Đồng Nai 6 - 6A. |
Rải rác trong nhiều năm, đã có các ý kiến cho rằng những thủy điện này sẽ tác động có hại đến môi trường khu vực vườn quốc gia. Tuy nhiên các ý kiến ban đầu chưa mạnh mẽ. Chính Giám đốc Vườn quốc gia Cát Tiên, ông Trần Văn Thành, năm 2009 đã báo cáo với Cục Kiểm lâm: “Nếu chỉ xem xét về mặt diện tích chiếm đất của 02 công trình thủy điện trên thì sự tác động của chúng đến Vườn Quốc gia Cát Tiên là không đáng kể”. Những lo ngại chính của ông Thành khi đó chủ yếu là tác động do quá trình mở đường giao thông, quá trình xây dựng, di dân tự do. Các quá trình này có thể ảnh hưởng đến hệ đất ngập nước Bàu Sấu, sự di chuyển của các loài thủy sinh, đặc biệt là tác động đến loài tê giác “chỉ còn 3-5 cá thể đang có nguy cơ tuyệt chủng rất gần”.
Năm 2011, cái chết của con tê giác (sau này được phát hiện là duy nhất ở Cát Tiên) càng làm bùng lên tranh cãi quanh việc xây nhà máy thủy điện. Trong giới khoa học, Mạng lưới sông ngòi Việt Nam (VRN) là tổ chức lên tiếng phản đối mạnh nhất. VRN đề nghị dừng cấp phép cho hai dự án thủy điện này vì chưa đánh giá hết các rủi ro tiềm ẩn, bỏ sót nhiều vấn đề môi trường quan trọng liên quan tới đa dạng sinh học và tài nguyên sinh vật Vườn quốc gia Cát Tiên. Các nhà khoa học của VRN nhiều lần lên tiếng trên báo chí về những nguy cơ môi trường mà hai thủy điện này có thể gây ra. Các tính toán mà chủ đầu tư đưa ra phần lớn bị các nhà khoa học của VRN cho là chưa đủ tin cậy
Gần như cùng thời điểm VRN đề nghị dừng hai dự án, Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam (VACNE) tổ chức một cuộc hội thảo cũng về thủy điện 6-6A. VACNE cho rằng các dự án có tác động nhất định đến môi trường và Vườn Quốc gia, nhưng “không đến mức nghiêm trọng như dư luận phản ánh trong thời gian qua”. VACNE nhận xét, diện tích bị thủy điện chiếm chỉ bằng 0,44% khu Cát Lộc, chỉ làm giảm chút ít nơi kiếm ăn của động vật Cát Lộc.
Tại đây tuy có một số loài thực vật có giá trị nhưng không nhiều, do vốn là nơi bị rải chất diệt cỏ và đang bị khai hoang làm rẫy nhiều nơi. Các phân tích của VACNE cho thấy hai dự án này ít tác động xấu đến Nam Cát Tiên (và khu ramsar Bàu Sấu), không làm giảm nguồn nước chảy về hồ thủy điện Trị An, không gây gia tăng ngập lụt ở huyện Cát Tiên, có thể giảm sự thiếu nước sinh hoạt mùa khô cho địa phương, không gia tăng nhiễm mặn hạ lưu sông Đồng Nai. Trái ngược với VRN, VACNE đề nghị cho triển khai hai dự án thủy điện.
Không đồng ý với VACNE, Tiến sĩ Vũ Ngọc Long, Viện trưởng Viện Sinh thái học miền Nam, thành viên VRN, tuyên bố: Cuộc khảo sát của ông năm 2011 phát hiện nhiều động thực vật quý hiếm thuộc loại đặc hữu ở khu vực 2 dự án, như voọc chà vá chân đen, khỉ mặt đỏ, khỉ đuôi lợn, vượn đen má vàng, gà hung cổ so, gà tiền, cá chình hoa, loài trà lạ chỉ có ở khu vực này và một l họ gừng chưa rõ tên. Tiến sĩ Đào Trọng Tứ thì nói “không đồng ý với ý kiến rừng mà Đồng Nai 6 và 6A ăn vào còn gì đâu mà giữ. Đó là nhận xét phiến diện”.
Tại khu vực dự kiến sẽ xây đập thủy điện Đồng Nai 6, Chủ tịch xã Đồng Nai Thượng, ông Điểu K Giá cho biết: Việc xây thủy điện tại đây với địa phương là thuận lợi, không ảnh hưởng đến người dân. Ảnh hưởng đến rừng theo ông cũng không nhiều, do rừng nơi đây chủ yếu là da beo, gỗ xen lẫn lồ ô.
Anh Nguyễn Duy Trinh, một người dân ở buôn Bù Gia Giá (xã Đồng Nai Thượng) nói, rừng ở khu vực này hiện nay hầu như không còn gì quý. Các loại gỗ giá trị đã bị khai thác từ 15-20 năm trước, hiện giờ “đến rễ người ta cũng đào rồi”. Trong khu vực được gọi là “vùng lõi Vườn Quốc gia” này, dù có kiểm lâm tuần tra, người dân vẫn dựng lán, làm rẫy. Sát ngay gần đó là vườn điều của buôn Bù Gia Giá.
Về phía các cơ quan quản lý trung ương và các địa phương liên quan tới hai dự án thủy điện, cũng hình thành hai quan điểm. Các tỉnh Lâm Đồng, Đăk Nông, Bình Phước – nơi đặt các thủy điện – cùng các bộ Công Thương, Nông nghiệp đều ủng hộ làm thủy điện. Bộ trưởng Nông nghiệp Cao Đức Phát từng đi thị sát tận địa điểm dự kiến xây đập thủy điện.
Trong một văn bản của Bộ Nông nghiệp, Thứ trưởng Diệp Kỉnh Tần nhận định về hiện trạng rừng khu vực xây thủy điện 6 và 6A: Rừng gỗ giàu chiếm 1,2%, rừng gỗ trung bình và rừng hỗn giao chiếm 19,31%, rừng nghèo chiếm 25%, còn lại là diện tích lồ ô, cây bụi, đất trống chiếm 51,49%. Về cơ bản, khu vực dự kiến xây dựng thủy điện có hiện trạng rừng, hệ thực vật đặc trưng không khác nhiều với khu vực rừng lân cận, nhất là trên lâm phận Vườn Quốc gia Cát Tiên.
Theo quan điểm của Bộ Nông nghiệp, về tổng quát thì ảnh hưởng do xây dựng hai công trình thủy điện này không đến mức làm thay đổi tiêu chí, mục tiêu, nội dung xác lập Vườn Quốc gia Cát Tiên, nhất là khu vực Bàu Sấu và khu rừng phòng hộ Nam Cát Tiên. Quan điểm “không làm thay đổi tiêu chí, mục tiêu và nội dung xác lập Vườn Quốc gia Cát Tiên và khu rừng phòng hộ Nam Cát Tiên” vào cuối năm 2011 vẫn được nguyên Giám đốc Vườn quốc gia Trần Văn Thành nhắc lại.
Ở khu vực hạ du, TP HCM, Bình Dương và đặc biệt là Đồng Nai – những nơi không muốn thủy điện 6 và 6A – tiếp tục bày tỏ nhiều lo ngại về việc xây thủy điện sẽ ảnh hưởng đến quá trình xin công nhận Khu dự trữ sinh quyển Đồng Nai, ảnh hưởng nặng nề đến Vườn Quốc gia, thậm chí là nguy hiểm cho nhiều triệu dân cư vùng hạ lưu. Nhiều cảnh báo về tình trạng xâm nhập mặn, thiếu nước về hồ Trị An, suy giảm chất lượng nước sông, ảnh hưởng các trạm bơm nông nghiệp, thậm chí cả hình ảnh “hai quả bom nước” treo trên đầu người dân vùng hạ lưu… liên tiếp xuất hiện trên báo.
Thực tế, dung tích hai hồ thủy điện 6 và 6A chỉ vài chục triệu mét khối, quá nhỏ bé nếu đặt cạnh “siêu hồ” Trị An 2,76 tỷ mét khối.
Mới đây nhất, Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đã phải về Đồng Nai làm việc với các bên liên quan. Cuộc làm việc cũng chỉ mới đưa đến kết quả là Ủy ban hứa sẽ đưa vấn đề ra Quốc hội để xem xét. Có vẻ như sau 6 năm bị “treo” dự án, chủ đầu tư thủy điện Đồng Nai 6 và 6A sẽ còn phải chờ thêm nữa trước khi ngã ngũ.
|
Kỳ Duyên