Xuất khẩu các mã hàng có hạn ngạch sang Mỹ năm 2004 đạt giá trị 1,55 tỷ USD. Ảnh: Anh Tuấn |
Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển đưa ra ý tưởng liên kết doanh nghiệp dệt may thành các chuỗi để tận dụng hiệu quả nguồn hạn ngạch sang thị trường Mỹ, đồng thời về lâu dài nhằm phát triển năng lực cho ngành sản xuất quan trọng này. Để tạo thuận lợi cho chuỗi phát triển, ông đã gợi ý giải pháp cho phép "dịch chuyển" quota trong nội khối. Lúc đưa ra ý tưởng (tháng 7/2004), ông cân nhắc rất kỹ việc dùng từ và cho rằng sự dịch chuyển quota này chỉ nằm trong giới hạn "trao đổi" hay "nhường" giữa các doanh nghiệp với nhau. Ông hoàn toàn phản đối chuyện mua bán, chuyển nhượng và đặc biệt là mua bán qua trung gian lòng vòng, gây tiêu cực.
Tại các văn bản pháp quy về điều hành quota dệt may sang Mỹ của Liên bộ Thương mại - Công nghiệp và Hiệp hội Dệt may (Vinatex) cũng chưa bao giờ cho phép chuyển nhượng hay mua bán, mà chỉ đồng ý cho các doanh nghiệp vay mượn rồi trả lại cho nhau, hoặc không dùng hết hạn ngạch thì phải trả liên bộ. Biện pháp này đưa ra, theo liên bộ là nhằm hạn chế tối đa tình trạng tiêu cực trong việc phân bổ và thực hiện quota.
"Trong trường hợp cho phép chuyển nhượng, phải lật lại vấn đề là phải chăng việc phân bổ quota theo thành tích chưa hiệu quả? Tại sao lại xảy ra tình trạng doanh nghiệp có thành tích xuất khẩu trong năm trước, được nhận hạn ngạch cho năm nay nhưng không thực hiện mà đi bán tiêu chuẩn của mình cho anh khác, và tại sao không trả lại hạn ngạch cho liên bộ theo đúng quy định?", Bộ trưởng Tuyển đặt vấn đề với các doanh nghiệp. Ông tiếp tục bày tỏ sự lo ngại về tình trạng tiêu cực xảy ra nếu cho phép chuyển nhượng hạn ngạch.
Bàn về cách làm thế nào để tận dụng tốt nguồn hạn ngạch sang Mỹ, song Bộ trưởng Trương Đình Tuyển khuyến cáo doanh nghiệp không nên quá tập trung vào thị trường này mà bỏ quên EU, Nhật Bản hay các thị trường khác. Theo ông, Việt Nam phải tạm thời hy sinh một số lĩnh vực khác để đổi lấy sự mở cửa thị trường dệt may ở EU, vì vậy, nếu không tận dụng tốt thì sự hy sinh đó sẽ phí phạm. Ông Tuyển cho biết thêm, Bộ Thương mại đã gửi thư đề nghị đàm phán với Mỹ về hiệp định dệt may mới, hướng theo khả năng sẽ bãi bỏ hoặc tăng thêm hạn ngạch cho Việt Nam. |
Trao đổi với VnExpress, đại diện các doanh nghiệp cho rằng, ngành thời trang dệt may có đặc thù là sự biến động sản xuất theo mùa vụ và theo nhu cầu của khách hàng. Vì vậy, sẽ xảy ra tình trạng được phân quota nhưng không tìm được khách hàng, hoặc đơn đặt hàng không trùng với hạn ngạch được giao. Nhu cầu trao đổi, vay mượn hạn ngạch tất yếu nảy sinh. Giám đốc một doanh nghiệp dệt may miền Trung đưa ra ví dụ: "Năm ngoái, chúng tôi thèm khát được giao quota cho Cat 333-334 bởi lúc đó có nhiều đơn đặt hàng. Nhưng năm nay, được phân nhiều thì lại khó khăn về đơn hàng. Chắc chắn chúng tôi phải nhường lại quota cho các doanh nghiệp thành viên khác của Tổng công ty Dệt may cùng làm".
Tổng giám đốc Công ty May 10 Đặng Phương Dung được xem là người nổ phát súng đầu tiên và làm nóng bỏng diễn đàn thảo luận sáng nay: "Chuyển nhượng xuất phát từ nhu cầu thật của từng doanh nghiệp. Dùng từ gì đi chăng nữa, nhường - chuyển nhượng - trao đổi hay vay mượn thì thực chất vẫn là chuyện doanh nghiệp có quota mà không có nhu cầu sử dụng và giao lại cho doanh nghiệp khác làm". Bà Dung cũng chỉ ra rằng, chính biện pháp cho phép vay mượn quota (theo cách gọi của liên bộ) đã giúp hoạt động xuất khẩu dệt may vực dậy và hoàn thành chỉ tiêu 4,2 tỷ USD trong năm 2004.
Về chuyện tại sao không trả hạn ngạch cho liên bộ, bà Dung nói: "Bộ trưởng hỏi như vậy, chúng tôi xin trả lời ngay là chúng tôi không muốn trả. Trả cho bộ rồi, liệu khi cần có được giao lại hay không? Thực tế thì sản xuất biến động theo mùa vụ, theo nhu cầu của khách hàng. Bây giờ chưa cần, đến cuối năm lại ký được hợp đồng thì sao? Hơn nữa, chúng tôi phải giữ lại để trao đổi với các doanh nghiệp khác, lấy hạn ngạch ở những Cat mà mình không có chứ".
Quan điểm của bà Dung được các doanh nghiệp khác tán đồng. Họ cho rằng, nếu không hợp thức hoá việc chuyển nhượng, doanh nghiệp sẽ buộc tìm mọi cách để làm cho bằng được, thậm chí đi đường vòng và hệ quả tất yếu là làm nảy sinh tiêu cực. "Quy định ban hành phải hợp thực tế và tạo điệu kiện cho doanh nghiệp phát triển. Vấn đề là làm sao để khai thác hiệu quả nguồn hạn ngạch, tạo công ăn việc làm, nếu không chúng ta sẽ có lỗi với người lao động", nữ giám đốc một doanh nghiệp dệt may Hải Phòng trao đổi.
Chủ tịch Vinatex Lê Quốc Ân cũng đề nghị thừa nhận tính hợp pháp của hoạt động chuyển nhượng quota. Thậm chí, ông còn cho rằng nhu cầu mua bán hạn ngạch là do thị trường quyết định và cũng nên để cho thị trường xác định giá cả chuyển nhượng.
Lập luận của các doanh nghiệp đã thuyết phục người đứng đầu ngành Thương mại. Bộ trưởng Tuyển cho biết sẽ tập hợp ý kiến thành văn bản và trình Chính phủ, đề nghị trong năm nay sẽ cho phép các doanh nghiệp được trao đổi hạn ngạch cho nhau. Tuy nhiên, ông lưu ý việc giám sát làm sao để hạn ngạch được chuyển trực tiếp tới tay người có nhu cầu sản xuất, không qua trung gian. Việc chuyển nhượng cũng chỉ giới hạn trong hạn ngạch thành tích, chứ không được chuyển nhượng hạn ngạch theo tiêu chuẩn khách hàng lớn hay nguyên phụ liệu nội địa.
Bàn tới mô hình liên kết chuỗi, Ban Dệt may của Liên bộ đưa ra định nghĩa chuỗi gồm các thành viên có tư cách pháp nhân, hạch toán độc lập, tự nguyện tham gia và chỉ được tham gia 1 chuỗi. Một số doanh nghiệp cho rằng liên kết chuỗi phải có ý nghĩa kinh tế, khai thác hiệu quả hạn ngạch, đồng thời nâng cao năng lực sản xuất, tăng tính cạnh tranh. Phải đa dạng hoá thành phần tham gia, không nên chỉ có toàn doanh nghiệp nhỏ hoặc toàn doanh nghiệp lớn trong chuỗi. Việc phân quota nên căn cứ vào hiệu quả hoạt động của cả chuỗi chứ không chỉ căn cứ vào năng lực sản xuất của từng thành viên trong liên kết. Cũng có ý kiến cho rằng không nên coi tổng công ty là một chuỗi.
Song Linh