Sự gia tăng dân số đã làm suy thoái trầm trọng môi trường nước ở nhiều khu vực. |
Phát biểu tại Hội nghị môi trường toàn quốc 2005, diễn ra ngày 21/4 tại Hà Nội, hầu hết các đại biểu đều nhấn mạnh rằng ô nhiễm môi trường đang trở thành vấn đề nghiêm trọng tại Việt Nam.
Giáo sư Lâm Minh Triết và cộng sự, thuộc Văn phòng chiến lược quản lý môi trường TP HCM, nêu ví dụ tài nguyên nước đang được con người sử dụng cho nhiều mục đích như thuỷ điện, thủy lợi, nước cấp cho sinh hoạt và công nghiệp, du lịch, nuôi trồng thuỷ sản..., nhưng không một ai phải trả bất kỳ chi phí nào cho quyền khai thác sử dụng (trừ chi phí giao dịch và chi phí hành chính cho việc xin giấy phép sử dụng trong một vài trường hợp). Kể cả khi có những thiệt hại xảy đến do việc suy thoái tài nguyên nước, như thiếu nước vào mùa khô, ô nhiễm nguồn nước trên diện rộng... thì vẫn không hề có chi phí nào được tính cho việc việc sử dụng nước.
Đa số các chức năng dịch vụ của môi trường nước như khả năng duy trì hệ sinh thái tự nhiên, khả năng hấp thụ và hoá giải các chất ô nhiễm, điều hoà khí hậu, tạo cảnh quan... đều không có giá trên thị trường. Có thể nói nước là một trong những loại tài nguyên tự do tiếp cận, khiến cho nó bị khai thác và sử dụng quá mức, trong khi đầu ra luôn luôn có chứa yếu tố ô nhiễm môi trường.
Mô hình nghiên cứu của ông Triết và cộng sự tính cho Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam (gồm TP HCM, Đồng Nai, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu) cho thấy: để tạo ra được 1 tỷ đồng, các hoạt động kinh tế trong vùng đã thải ra 3,1 tấn BOD5, 5,9 tấn chất rắn lơ lửng, thải vào không khí 2,9 tấn CO2 và thải ra đất 44,4 tấn chất thải rắn. Còn nếu chỉ tính tại TP HCM trong giai đoạn 1999- 2002, tốc độ tăng GDP cả kỳ là 1,35 lần, thì tốc độ gia tăng lượng rác sinh hoạt lên đến 2,7 lần. Rõ ràng đây là một sự tương quan mất tính bền vững.
Từ những phân tích trên, ông Triết cho rằng các chỉ số đo lường sự phát triển kinh tế hiện nay như GDP hay GNP đã không phản ánh đúng trạng thái thực của một nền kinh tế bền vững. Nghĩa là chỉ hô hào sự tăng trưởng GDP hằng năm bao nhiêu phần trăm, nhưng không ai cho biết được rằng với sự tăng trưởng đó, nguồn vốn tự nhiên bị hao mòn đến mức nào? chất lượng môi trường và cuộc sống bị tụt giảm tới đâu. Theo ông, cần cải tiến hệ thống hạch toán quốc gia hiện nay để có thể tính các chi phí phục hồi môi trường vào trong GDP hay GNP.
Đồng tình với quan điểm này, GS Lê Quý An, Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho rằng: "Cần tính toán đầy đủ sự tái tạo của tài nguyên, khắc phục ô nhiễm mới thấy được giá trị thực của GDP. Lấy ví dụ của Mexico, chi phí cho môi trường làm giảm đến 12% GDP. Còn ở Trung Quốc, tính toán thử 1 năm thì thấy rằng tổn thất do suy thoái tài nguyên làm GDP giảm đi xấp xỉ 10%. Điều đó có tính định hướng để cảnh báo rằng nếu phát triển kinh tế mà không chú ý đến các vấn đề môi trường thì sẽ có sự tăng trưởng giả tạo, mà cái nợ này là gán cho tương lai".
Viện sĩ Nguyễn Trần Dương, Chủ nhiệm dự án quốc gia xử lý nước nhiễm dầu, Viện Kinh tế TP HCM, cho rằng cần đổi khẩu hiệu quen thuộc hiện nay "Người gây ô nhiễm phải trả tiền", thành câu "Người gây ô nhiễm phải trả tiền trước", nghĩa là đơn vị nào muốn xây dựng hạ tầng khu công nghiệp, phải xây dựng trước các khu xử lý chất thải. Ông cho biết hiện nay mới chỉ có 14 khu công nghiệp (KCN) ở vùng trọng điểm kinh tế phía Nam có hệ thống xử lý nước thải. Nhiều nơi đã biến việc xây dựng KCN thành việc kinh doanh địa ốc. "Nếu không thực hiện việc này, thì 10 năm nữa chúng ta phải trả giá gấp 10 lần, cái mà lẽ ra hôm nay người khác phải trả", ông nói.
Tiến sĩ Nguyễn Thành Bang, cán bộ Viện Chiến lược Chính sách KHCN của Bộ KHCN cũng nhấn mạnh rằng đã đến lúc phải thay đổi nhận thức: "Tăng trưởng kinh tế là điều kiện cần cho phát triển, chứ không đồng nghĩa với phát triển. Lâu nay trên các phương tiện đại chúng và trên tất cả các tài liệu chính thức mà chúng ta công bố, chỉ nói đến mức độ tăng trưởng GDP, chứ chưa nói đến chất lượng tăng trưởng".
Theo ông Bang, "trong khi chờ thay đổi hệ thống hạch toán quốc gia để đánh giá được chất lượng tăng trưởng, chúng ta cũng có thể tìm thấy những dấu hiệu khác cho thấy tăng trưởng thực chất là sự trả giá bằng suy thoái môi trường. Mà suy thoái môi trường trong thời gian qua rất nghiêm trọng. Nếu thống kê thành thực, suy thoái môi trường trong thời gian chiến tranh còn nhỏ hơn nhiều so với suy thoái môi trường trong 30 năm qua, nhất là 10 năm gần đây".
Để thay đổi thực trạng này, giáo sư Lâm Minh Triết cho rằng cần phải xây dựng các chính sách hoàn vốn tư bản thiên nhiên, theo nguyên tắc: thu phí luỹ tiến hoặc đánh thuế đối với các hoạt động gây tác hại tiêu cực cho môi trường, trợ giá cho các hoạt động tích cực (tiết kiệm và bảo tồn thiên nhiên), thực hiện nguyên tắc người gây ô nhiễm và người sử dụng tài nguyên phải thanh toán chi phí cơ hội cho người sử dụng tương lai... Còn theo giáo sư Lê Quý An, cần thay đổi nhận thức của xã hội về tài nguyên thiên nhiên theo hướng tôn trọng các sản phẩm tái chế từ chất thải và bắt đầu đặt ra vấn đề chất thải là tài nguyên.
Thuận An