Tamerlan. |
Người xưa khi xây dựng công trình này hẳn cho rằng cuộc sống trần gian không trường tồn vĩnh cửu. Ở phương Tây không ít nhà tiên tri đã đưa ra những câu sấm về ngày tận thế, nhưng rất mơ hồ, khiến hậu bối phải đau đầu giải mã với những kết quả khác nhau một trời một vực. Còn nơi đây, ngày cuối cùng của cuộc sống trần gian dường như đã được những người xây dựng công trình biết chắc, vì số lượng gạch là hữu hạn.
Nói đến đồng hồ, con người hiện đại thường liên tưởng đến mặt số, kim giờ, kim phút... nhưng đối với những người phương Đông cổ, thời gian không "chạy" mà "trôi" và được tính không phải bằng giờ, phút, giây... mà bằng thập kỷ, thế kỷ, thiên niên kỷ. Thời gian dường như không quan trọng bằng thời thế. Vì vậy, "đồng hồ trần thế" ở làng Guiaur-Kala thuộc vùng Nukus của Uzbekistan là một tòa lâu đài khá lớn thủa ban đầu mà mỗi năm từ trong tường rơi ra một viên gạch. Quá trình "đếm ngược thời gian" này diễn ra từ bao giờ không ai biết, nhưng số gạch còn lại có thể tính được với một kết quả gần đúng. Phải chăng tác giả công trình đã dự đoán chính xác ngày tận thế, thể hiện qua số lượng gạch xây tường? Lại còn một điều gây thắc mắc: cơ chế nào khiến hằng năm, vào một ngày đẹp trời nào đó, đúng một viên gạch tự rơi khỏi bức tường mà không do bất cứ một lực tác động nào từ bên ngoài?
Người hiện đại hẳn không mấy ai tin kiểu đếm ngược thời gian kỳ quặc này, song họ cũng không dám kiểm tra nó. Ngay cả giới trí thức, khoa học địa phương cũng tỏ ra sùng kính "tòa đồng hồ gạch". Tương truyền, đây là lăng mộ của Tamerlan, thủ lĩnh của một bộ lạc hùng mạnh từng tồn tại ở vùng này từ thời cổ xưa. Lúc lâm chung, ông có lời nguyền sẽ hủy diệt cuộc sống của loài người nếu có kẻ nào động đến nơi yên nghỉ vĩnh hằng của ông. Người ta còn liên hệ tới một sự kiện lịch sử: ngày 20/6/1941, các nhà khảo cổ Xô Viết khai quật hầm mộ của Amir Temur - một vị tướng lỗi lạc của Uzbekistan thời trung đại, cũng có lời nguyền tương tự - và chỉ vài giờ sau, phát xít Đức tấn công Liên Xô, gây ra cái chết cho 20 triệu người nước này qua 4 năm chiến tranh khốc liệt. Có thể đó chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên, nhưng sau sự việc đó, không ai dám động đến nơi yên nghỉ của Tamerlan. Nhờ những nỗ lực của cán bộ văn hóa địa phương, công trình này đã được xếp hạng là di tích lịch sử, văn hóa. Du khách cứ việc đến tham quan, chiêm ngưỡng, nhưng tuyệt nhiên không ai dám "thủ" lấy một viên gạch về làm kỷ niệm như thường thấy ở các nơi khác.
Những dữ kiện làm rối thêm câu chuyện
Vùng đất nơi tọa lạc "đồng hồ trần thế" cũng có những điểm khác thường. Ở ngoại ô thành phố Nukus, không xa tòa "đồng hồ gạch" có một quần thể lịch sử - khảo cổ mang tên Mizdakhan. Đó là một nghĩa địa cổ rộng khoảng 1 km2, trên 2.000 năm tuổi. Theo các nhà sử học, đó là một trong những nghĩa địa cổ nhất trên toàn châu Á. Các sử liệu cho biết, ngay trên mảnh đất của nghĩa địa này, thời cổ đại từng tồn tại một tòa thành lớn. Không ai biết tên gọi nguyên thủy của tòa thành, nhưng từ khi đạo Hồi được truyền bá tới đây, thành được gọi tên Guiayr-kala, tức là "thành phố của những người không tin vào thượng đế". "Những người không tin vào thượng đế" ấy là ai? Các nhà khoa học Uzbekistan cho rằng đó là những môn đồ của Zoroastrianism-đạo thờ thần Lửa (và chính từ nơi đây, đạo này lan tới nhiều nơi trên thế giới). Lại có một truyền thuyết dân gian địa phương cho rằng Gaiomard, ông tổ của loài người và cũng là tổ sư của đạo thờ thần Lửa, được chôn cất đúng ngay nơi bây giờ là tòa "đồng hồ trần thế", nhưng truyền thuyết không cho biết vị sư tổ này có lời nguyền ghê gớm gì như Tamerlan tướng quân hay không.
Tòa gạch đồng hồ đã thu hút rất nhiều khách hành hương, đủ mọi tôn giáo. Dù thuộc tôn giáo nào, họ đến đây không chỉ được thấy tận mắt "chiếc đồng hồ trần thế", mà còn vì một đức tin mãnh liệt: xếp 7 viên gạch rời thành một chồng và ước nguyện điều gì thì điều ước đó chắc chắn thành hiện thực. Ngày nay, xung quanh tòa "đồng hồ" vẫn còn vô số những chồng gạch 7 viên của khách thập phương. Những người đến sau có thể phá những chồng gạch của người đến trước để chồng gạch của mình lên mà không bị ngăn cấm hay phản đối.
Tại sao "chồng gạch ước nguyện" gồm 7 viên mà không phải là con số nào khác? Vấn đề ở chỗ khu nhà nguyện cho khách hành hương ở gần đấy có đúng 7 ngọn chóp tròn. Khu nhà nguyện này mang tên Shamun-Nabi, một vị thánh được sùng bái ở vùng Trung Á. 7 ngọn chóp tượng trưng cho 7 người con gái của ông. Tương truyền, Shamun-Nabi còn là một nhà phù thủy linh nghiệm, nhiều người trong cơn khốn cùng đã tìm đến ông nhờ cứu giúp. Những người được giúp đỡ đã đến xếp 7 viên gạch để tạ ơn ông. Từ đó, lại có giả thuyết rằng tòa lâu đài "đồng hồ gạch" chính là nơi chôn cất vị thánh này. Giả thuyết càng được củng cố bởi sự kiện sau đây: cỗ quan tài đá dài 25 mét trong khu nhà nguyện vốn được cho là quàn thi hài Shamun-Nabi, nhưng cách đây không lâu, khi các nhà nghiên cứu quyết định mở nắp thì phát hiện ra rằng đó chỉ là cỗ quan tài rỗng. Đào sâu xuống bên dưới, họ quả có phát hiện thấy một vài mảnh vụn xương người đã phân hủy gần hết. Nhưng các phân tích bằng máy lại cho kết quả rằng đó là một phụ nữ độ tuổi 30-35, được chôn cất từ thế kỷ 14. Tóm lại, càng nhiều dữ kiện, câu chuyện càng thêm rắc rối. Nhưng các dữ kiện không chỉ có thế. Ở gần khu đồng hồ gạch còn có quả đồi Jomard Kassap, cũng được coi là một chốn linh thiêng. Cứ 10 ngày một lần, những người phụ nữ muốn sinh con kéo đến đây cầu khấn. "Thủ tục" bắt buộc là sau khi khấn nguyện, từ đỉnh đồi, khổ chủ phải lăn đúng 7 vòng xuống bên dưới. Các nhà nghiên cứu cho rằng giữa ngọn đồi này và tòa đồng hồ gạch có một mối liên hệ huyền bí nào đó.
Điều lo ngại dành cho tương lai
Trở lại với tòa đồng hồ gạch. Giả sử đó thật sự là phương tiện đếm ngược thời gian của trần thế, việc tính xem thời gian đó còn bao lâu cũng chẳng khó khăn gì. Một người bình thường cũng có thể thực hiện việc đó với sai số chỉ đến hàng chục. Nhưng thật lạ là cho đến nay vẫn không một ai bắt tay tính đếm. Đặc biệt, chẳng ai có thể khẳng định các viên gạch rời tường chính xác vào thời gian nào trong năm và viên gạch nào sẽ "rụng" vào năm tới. Theo tính toán chung, cho đến thời điểm hiện nay, tòa lâu đài đã bị hủy hoại (hay tự hủy hoại?) khoảng 35-40%, phần chóp tròn (hình củ hành) và phần lớn bức tường phía bắc đã không còn nữa. Bức tường phía tây tuy còn một vết nứt khá lớn, song trông còn khá vững chắc. Hai bức tường phía nam và đông, theo đánh giá của các chuyên gia, có thể bền vững muôn đời nếu gạch không bị "rụng từng viên một" bởi một lực tác động vô hình nào đó. Lại giả sử tòa đồng hồ gạch này đã tồn tại 2000 năm (không thể ít hơn) thì sự "tự hủy hoại" của nó còn kéo dài 3000-4000 năm nữa.
Chuyện của vài nghìn năm sau chưa phải là nỗi lo cấp bách của chúng ta ngày nay. Nhưng rồi cũng đến ngay viên gạch cuối cùng rơi xuống. Lúc đó, cháu chắt chúng ta sẽ cười thầm về sự ấu trĩ của tổ tiên hay... chẳng còn cơ hội nào để cười hoặc khóc?
Thế Giới Mới (theo Itogi)