Sau khi chiếm Sài Gòn bằng vũ lực vào đầu năm 1859, năm 1860 người Pháp lấy một ngôi chùa đã sơ tán vì chiến tranh ở đường số 5, sau đổi tên là đường Vannier, nay là đường Ngô Đức Kế làm nhà thờ.
Đây là nhà thờ đầu tiên ở Sài Gòn dành cho binh lính Pháp đến hành lễ. Ba năm sau, do nhà thờ cũ quá nhỏ, Đức cha Lefèbvre (Đức cha Ngãi) chủ trì xây dựng một nhà thờ mới bên bờ Kinh Lớn (nay là đường Nguyễn Huệ).
Nhà thờ Đức Bà lúc mới xây xong. Ảnh tư liệu, |
Theo tác giả Trần Nhật Vy trong cuốn Sài Gòn chốn chốn rong chơi, nhà thờ này cột cây, vách ván, nóc lợp ngói nằm cách sông Sài Gòn chừng 500 m hoàn thành năm 1865 với tên nhà thờ Sài Gòn.
Đến năm 1870, nhà thờ xuống cấp nhiều, mối mọt khắp nơi không sử dụng được nữa. Từ đó, việc hành lễ tại Sài Gòn đều diễn ra tại phòng khánh tiết của dinh Thống đốc Nam Kỳ (nay là trường chuyên Trần Đại Nghĩa).
Thấy việc "mượn nhà" để làm lễ một cách thường xuyên lâu ngày trở nên quá bất tiện nên sau khi nhậm chức phụ trách giáo phận Sài Gòn, Giám mục Colombert nghĩ tới việc xây dựng một nhà thờ vững chắc, kiên cố và nằm ở một vị trí xứng đáng thay thế nhà thờ cũ.
Tháng 8/1876, Thống đốc Nam kỳ Duperré tổ chức cuộc thi vẽ đồ án kiến trúc nhà thờ Sài Gòn mới (nhà thờ Đức Bà sau này). Vượt qua 17 thiết kế, đồ án của kiến trúc sư J. Bourad với kiến trúc theo kiểu Roman cải biên pha trộn nét Gothic đã được chọn.
Sau khi có được đồ án kiến trúc thì có ba đề nghị về vị trí xây dựng: góc Hai Bà Trưng - Lê Duẩn (Tổng lãnh sự Pháp hiện nay); nền nhà thờ Sài Gòn cũ (nền cao ốc Sunwah) và vị trí hiện nay, vốn là một điểm cao của Sài Gòn, trung tâm của thành Gia Định xưa. Vị trí hiện nay (số 1 Công xã Paris) do nằm ở vị trí đắc địa nên đã xảy ra tranh chấp của nhiều phía.
Theo sách Sưu tầm những họ đạo cổ xưa của Sài Gòn, Địa phận Tây Đàng Trong, năm 1992, cha Phaolô Đoàn Quang Đạt năm 1940 khi là cha sở Họ Bà Rịa từng kể rằng, phía nhà cầm quyền Pháp muốn xây cất Nhà hát Thành phố và một tôn giáo khác cũng muốn xây trụ sở cùng vị trí phía Công Giáo đã chọn.
Để quyết định ai được quyền sử dụng địa điểm này, chính quyền tổ chức một cuộc bốc thăm công khai. Phía Công giáo đã bốc được thăm nhưng có ý kiến phản đối nên chính quyền phải tổ chức cuộc bốc thăm vòng hai. Lần này, phía Công giáo lại bốc được thăm.
Ngày 7/10/1877, lễ đặt viên đá đầu tiên nhà thờ Đức Bà Sài Gòn do giám mục Isidore Colombert chủ trì dưới sự chứng kiến của phó soái Nam Kỳ và các nhân vật tai mắt của Sài Gòn, diễn ra rất long trọng.
Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn hiện nay. Ảnh: Hữu Khoa. |
Việc xây dựng nhà thờ cũng rất đặc biệt, toàn bộ vật liệu từ xi măng, sắt thép đến ốc vít đều mang từ Pháp sang, công nhân xây cất được chọn trong số thợ lành nghề người Công Giáo. Mặt ngoài công trình xây bằng loại gạch đặt làm tại Marseille để trần, không tô trát, không bám bụi rêu (đến nay vẫn còn màu sắc hồng tươi). Toàn bộ thánh đường có 56 ô cửa kính màu do hãng Lorin của tỉnh Chartres sản xuất.
Móng của thánh đường được thiết kế đặc biệt, chịu được tải trọng gấp 10 lần toàn bộ kiến trúc ngôi nhà thờ. Đặc biệt, nhà thờ không có vòng rào hoặc bờ tường bao quanh như các nhà thờ quanh vùng Sài Gòn - Gia Định lúc ấy và bây giờ.
Nội thất thánh đường được thiết kế thành một lòng chính, hai lòng phụ tiếp đến là hai dãy nhà nguyện. Toàn bộ chiều dài thánh đường là 93 m. Chiều ngang nơi rộng nhất 35 m. Chiều cao của vòm mái thánh đường là 21 m. Sức chứa của thánh đường có thể đạt tới 1.200 người.
Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn hiện được trùng tu.
Câu 2: Chợ Bến Thành có từ bao giờ?