Tác phẩm: Cộng hòa
Tác giả: Plato
Dịch giả: Đỗ Khánh Hoan
Phát hành: Nhà xuất bản Thế giới
Plato - triết gia gây tranh cãi về cuộc đời và thân thế
Plato là triết gia sống trong khoảng thời gian từ cuộc chiến Peloponnesos (khoảng 431 trước Công nguyên) tới thời quân vương của Macedonia hạ thành Olynthus (khoảng 348 trước Công nguyên). Tuy nhiên tất cả con số về thân thế và cuộc đời Plato đều mang tính tương đối, không ai khẳng định được chính xác năm sinh, ngày mất của Plato. Chỉ có điều các tác phẩm của ông minh triết tới mức người thời đó lập tức gìn giữ chúng khi ông vừa qua đời.
Plato - một trong những triết gia vĩ đại nhất của nhân loại. |
Plato sinh ra tại Athen, được hấp thụ nền giáo dục tuyệt vời từ gia đình và tỏ ra nổi bật trên mọi lĩnh vực, đặc biệt là triết học. Plato từng bị bán làm nô lệ và được giải thoát, sau đó ông sáng lập ra Viện hàn lâm (được coi là trường đại học đầu tiên của nhân loại) vào khoảng năm 387 trước Công nguyên.
Người có ảnh hưởng lớn nhất tới Plato là Socrates - thầy dạy của ông. Khi Socrates bị kết án và chết, Plato mới 28 tuổi. Những diễn biến trong phiên tòa xét xử thầy mình đã ăn sâu vào tâm hồn Plato, trở thành một niềm day dứt khôn nguôi. Với Plato, Socrates là người giỏi nhất, minh triết nhất và chính trực nhất trong tất cả. Vì thế, các tác phẩm của Plato đều được viết sau khi Socrates qua đời, và có rất nhiều tác phẩm đối thoại theo kiểu Socrates. Tác phẩm Cộng hòa của Plato là những cuộc đối thoại giữa Socrates và các nhà văn, nhà thơ, triết gia tài ba cùng thời khác.
Cộng hòa – Đối thoại về sự công bằng
Trong tác phẩm Cộng hòa, Socrates là nhân vật chính lèo lái các cuộc đàm đạo, người tham dự có cả già trẻ lắng nghe, trao đổi ý kiến. Cộng hòa, trong nguyên tác tác giả đặt là Poloteia (đời sống công cộng và sinh hoạt chính trị của cộng đồng; chữ “polis” nghĩa là thành phố, cộng đồng dân chúng chung sống, tự quản, đối ngoại tham gia chiến tranh, đối nội bảo vệ hòa bình; “polis” nghĩa là nhóm xã hội tự nhiên chứa trong nó tất cả những gì cần thiết để phát triển, đồng thời hành xử khả năng, quyền hạn của con người).
Dịch giả Đỗ Khánh Hoan cũng lý giải “polis” tiếng Anh dịch là “city – state”, và Đỗ Khánh Hoan dịch ra tiếng Việt là “thành quốc”. Như vậy, “polis” không phải mang ý nghĩa là quốc gia, mà gần nghĩa với xã hội, hay nhà nước hơn. Do đó, từ đầu tới cuối, tác phẩm không có một phần nói về cộng hòa, từ đảng cộng hòa, tư tưởng cộng hòa tới chủ nghĩa cộng hòa hay chính thể cộng hòa, thậm chí mẫu người cộng hòa cũng không có.
Sách Cộng hòa bản tiếng Việt. |
Cộng hòa được chia làm 10 phần, nhưng Plato không phải là người phân chia tác phẩm ra như vậy. Các học giả vô danh người Hy Lạp chia bố cục như thế để tiện đưa tác phẩm vừa với khổ tờ giấy cói sử dụng thời cổ đại. Các nhân vật trong Cộng hòa là Socrates - người kể. Glaucon và Adeimantus tham dự đối thoại, Polemanrchus là người dân vùng cảng Piraeus, Thrasymachus là diễn giả, thành viên triết phái Sophist. Bên cạnh đó còn có các nhân vật hiện diện nhưng không phát biểu ý kiến. Theo các học giả Tây Âu thì cuộc chuyện trò giữa Socrates và các người đàm đạo khác diễn ra khoảng trước năm 420 trước Công nguyên, và diễn ra tại nhà lão nhân Cephalus tại bến cảng cách thành Athens khoảng mười cây số.
Trong tác phẩm Cộng hòa, thông qua các đối thoại, Plato đã thể hiện, phân tích bản chất của sự công bằng, lý giải sự bất công, bất chính sẽ dẫn đến những hậu quả ghê gớm đối với thành quốc lẫn mỗi con người cá thể. Socrates và các học giả Athens cũng thảo luận về ý nghĩa công lý, kiểm chứng xem liệu một người hành động theo công lý có hạnh phúc hơn một người luôn hành động ngược lại. Từ đó Socarates đưa ra đề nghị về một thành phố dưới sự quản lý một vị vua hiền triết. Bên cạnh đó, các học giả còn bàn về các học thuyết khác, sự bất tử của linh hồn, vai trò của triết gia và thơ ca trong xã hội.
Cộng hòa là tác phẩm nổi tiếng nhất của Plato và là tác phẩm có ảnh hưởng rất lớn tới sự phát triển tư duy của triết học và học thuyết chính trị suốt hơn 2.000 năm qua. Có người còn cho rằng nếu mang tất cả các sách vở trên đời ra đốt hết thì cũng không hề hấn gì, ngoại trừ quyển Cộng hòa.
Cuốn sách Cộng hòa bản tiếng Việt dày hơn 700 trang là một kỳ công của giáo sư Đỗ Khánh Hoan. Bên cạnh phần chuyển ngữ, tác giả còn viết bài dẫn giải rất tỉ mỉ nhằm giúp độc giả khi đọc sách có thể hiểu hơn về tác phẩm.
Hiền Đỗ