Việc nhà văn tham gia viết kịch bản phim là chuyện bình thường. Từ trước đến nay, thực tế cho thấy hầu hết những kịch bản hay trên thế giới cũng như ở Việt Nam đều có bóng dáng của nhà văn. Ví dụ những phim nổi tiếng của đạo diễn Hồng Sến có sự tham gia rất chặt chẽ của nhà văn Nguyễn Quang Sáng, Đoàn Thạch Biền với bộ phim nhựa Tình nhỏ làm sao quên, Nguyễn Đông Thức với Ngọc trong đá... Hoặc trong thời gian gần đây, có thể nhắc đến hàng loạt tên tuổi nhà văn đã thành công trong việc góp phần tạo sự sinh động cho điện ảnh và phim truyền hình Việt Nam như: Nguyễn Mạnh Tuấn với loạt kịch bản phim truyền hình: Đồng tiền xương máu, Hướng nghiệp, Blouse trắng... và phim truyện nhựa như Lưới trời..., Nguyễn Thị Minh Ngọc với Hải Nguyệt, Lý Lan với kịch bản Đất khách (vừa phát sóng lại trên truyền hình TP HCM). Và còn rất nhiều nhà văn nữa như Nguyễn Quang Lập, Nguyễn Thị Thu Huệ, Lê Văn Thảo, Võ Phi Hùng... tham gia viết kịch bản phim.
Chỉ cần nhìn những "thành phẩm", có thể thấy được cái lợi cho điện ảnh nước nhà khi nhà văn đi viết kịch bản. Với tài quan sát, cảm nhận, và khả năng kể chuyện hấp dẫn, nhà văn có kinh nghiệm tạo nên những xung đột, tình huống, cũng như tạo ra sự đa dạng và hấp dẫn cho câu chuyện được truyền tải trên phim.
Phim Phố Hoài do nhà văn Quế Hương viết kịch bản. |
Nắm bắt được vấn đề "Kịch bản tốt là bước quan trọng đầu tiên trong quá trình sản xuất một bộ phim", các hãng phim hiện nay từ tư nhân đến nhà nước đều ra sức săn lùng chất xám dành cho điện ảnh từ các nhà văn. Hãng phim truyện Việt Nam, TFS của TP HCM hay các hãng tư nhân như: Lasta, M&T Pictures, HK film... đều có kế hoạch ký hợp đồng với nhà văn có tác phẩm được công chúng ưa thích.
Gần đây, HK film đã tỏ ra rất nhanh chân trong việc đầu tư nguồn kịch bản cho hãng phim của mình. Đầu tháng 6, hãng phim HK đã chào mời các nhà văn trẻ tham gia đợt thảo luận về kỹ thuật viết kịch bản phim truyện và phim truyền hình. Các nhà văn Trần Đức Tiến, Khôi Vũ, Nguyễn Thái Hải, Thu Trân ở Vũng Tàu, Biên Hòa; các nhà thơ kiêm nhà văn như Bùi Chí Vinh, Nguyễn Viện, nhà văn trẻ Nguyễn Ngọc Thuần, Châu Giang, Tiến Đạt ở TP HCM cùng nhà biên kịch chuyên nghiệp Phạm Thùy Nhân, đạo diễn Nguyễn Vinh Sơn đã đăng ký tham dự để tìm hiểu nghề sáng tác kịch bản.
Hiện nay, có một lớp "sóng ngầm" những nhà văn và cây viết trẻ đang nuôi dưỡng kế hoạch viết kịch bản phim. Nhiều nguyên nhân dẫn nhà văn đến với "nghề tay trái" này. Có người do yêu thích phim ảnh, có người thích tự mình chuyển thể truyện mình viết... Một kịch bản cho bộ phim dài khoảng 30 tập, nhà văn được 150-200 triệu đồng. Dù các bên đặt hàng và nhà sản xuất phim luôn cho rằng khó mà định giá lao động sáng tạo của nhà văn, khó đưa ra giá sàn; nhưng nhìn chung có 3 loại giá dựa trên việc xếp loại kịch bản: Loại A: 8 triệu đồng, loại B: 6 đến 7 triệu đồng, loại C: 5 triệu đồng. Thuế đánh tới 10%, nên càng viết kịch bản nhiều tập, nhà văn càng "méo mặt". Nhưng dù sao đi nữa, nhuận bút viết kịch bản phim khá cao so với viết một quyển truyện ngắn hay tiểu thuyết nên đó cũng là một hấp lực không nhỏ khiến các nhà văn đi viết kịch bản.
Tuy nhiên, không phải nhà văn nào viết tốt truyện ngắn, tiểu thuyết cũng đều viết kịch bản thành công. Mặc dù nhu cầu về kịch bản của điện ảnh cả nước là rất cao nhưng hiện nay chỉ có Đại học SKĐA Hà Nội có khoa Biên kịch, trường Cao đẳng SKĐA TP HCM đến nay vẫn chưa có khoa này. Điều đó đồng nghĩa với việc những ai muốn lấn sân sang lĩnh vực này đều phải "tự lực cánh sinh". Nhà văn muốn viết được kịch bản phải tự học hỏi qua hàng núi sách vở, học hỏi qua những bạn bè là người trong giới điện ảnh để bù lấp những lỗ hổng về kỹ thuật biên kịch.
Một cảnh trong phim "Công ty thời trang", kịch bản nhà văn Nguyễn Thu Phương. |
Thiếu vốn sống và kinh nghiệm cũng là điều đáng nói. Chính điều đó dẫn đến việc không ít kịch bản do nhà văn viết ra còn nhiều chi tiết giả, thiếu chân thực, chưa hấp dẫn. Nhà văn Nguyễn Thu Phương kể lại kỷ niệm về việc viết kịch bản Dưới vành nón thám tử (đạo diễn Phú Hải, hãng TFS sẽ khởi quay). Đây là kịch bản phim dài 25 tập, chuyển thể từ thiên phóng sự dài kỳ của tác giả Quang Thiện đăng trên báo Tuổi Trẻ. Chị phải tự bỏ tiền ra Hà Nội, tìm đến tận công ty thám tử thật sự ngoài đời để tìm hiểu diện mạo cũng như cơ cấu tổ chức của nó. "Nếu không chịu khó đi, chịu khó quan sát thì làm sao tránh những cái giả, viết theo lối suy diễn cá nhân trên những trang kịch bản", chị nói.
Không phải nhà văn nào khi viết kịch bản cũng thành công, ví dụ như nhà văn best-seller Nguyễn Nhật Ánh, sau nhiều lần thử viết kịch bản phim không thành, đành để cho người khác chuyển thể truyện của mình lên màn ảnh. Có người đã viết xong kịch bản nhưng vẫn còn để đấy vì nhiều lý do. Kịch bản Nước mắt hạt bụi của nhà văn Quế Hương, chuyển thể từ truyện ngắn Bức tranh thiếu nữ áo lục của chị, nói về không khí hư - thực giữa hai nhân vật: một thực một ảo. Đó là một người họa sĩ tài hoa bất hạnh và một "hạt bụi" mang "nỗi đau của cả kiếp phi tần, dầu bạc tóc vẫn là trinh nữ". Kịch bản của chị lấy bối cảnh là lăng Tự Đức ở Huế. Nhưng theo bộc bạch của Quế Hương, kịch bản này mang "đề tài lạc lõng, không giống ai so với cái gu thưởng thức hiện tại", nên đành biến thành "của để dành".
Hay như nhà văn Nguyễn Ngọc Thuần cũng đã viết xong một kịch bản phim nhưng vẫn chưa tìm được "đối tác" thích hợp để cùng thực hiện những ý tưởng. Trong tương lai, bên cạnh những dự định sáng tác văn học, nhà văn trẻ này sẽ tham dự một khóa học về đạo diễn với kế hoạch thử tự dàn dựng một bộ phim do chính mình viết kịch bản.
Chuyện "lệch pha" giữa biên kịch là nhà văn với đạo diễn cũng xảy ra không ít. Một nhà văn trẻ đã gặt hái ít nhiều thành công trong việc viết kịch bản kể, có lần chị làm việc với một nữ đạo diễn tốt nghiệp ở nước ngoài về, vật vã hàng tháng trời vẫn không đi đến được thoả thuận cho việc tìm cảnh để hai nhân vật trong phim tỏ tình với nhau một cách độc đáo. Cuối cùng, kịch bản và dự định làm bộ phim đó phải gác lại và không biết bao giờ mới đưa lên màn ảnh được.
Vậy là trên con đường sáng tạo của đội ngũ nhà văn trẻ hiện nay, đang có khá nhiều người ấp ủ ý tưởng tham gia vào công việc viết kịch bản phim. Nhưng như một nhà văn trẻ phát biểu: "Viết xong kịch bản là một chuyện, để thành một bộ phim hay, được công chúng đón nhận, kịch bản ấy phải còn có cái duyên được tham gia vào một guồng máy làm việc hiệu quả từ dàn dựng, diễn viên và lệ thuộc vào vô vàn yếu tố khác nữa".
Nhà văn Quế Hương. Ảnh: Tuổi Trẻ. Nhà văn Quế Hương (Hội viên Hội điện ảnh VN. Đã viết 5 kịch bản phim, trong đó Thư gửi thời gian là kịch bản đoạt giải nhì - không giải nhất - cuộc thi sáng tác kịch bản và truyện phim toàn quốc năm 1996; kịch bản Câu hát tìm nhau, chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của chị, đoạt giải nhì - không giải nhất - cuộc thi sáng tác kịch bản sân khấu và phim truyện truyền hình của Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội năm 1998): "Tôi đang viết kịch bản thứ 5, chuyển thể từ truyện ngắn được giải Một cuộc đua. Hy vọng đây sẽ là một kịch bản đầy chất trẻ và chất nhân văn. Kịch bản này đã đi được 3/4 chặng đường. Xong kịch bản này, có lẽ tôi sẽ giã từ việc viết kịch bản để trở lại với truyện ngắn. Điện ảnh khai thác nhà văn ở khía cạnh biên kịch chứ không cần văn chương. Với tôi, văn học và điện ảnh cần nhau nhưng khó đồng hành. Nhà văn đem đến cho điện ảnh chiều sâu và sự mênh mông của ý tưởng, sự phong phú của những chi tiết đắt giá, lời thoại hay... nhưng với yêu cầu phải cụ thể hóa tất cả. Cụ thể mãi e rằng không tốt với người viết văn. Tôi không nghĩ rằng nhà văn trẻ bây giờ không viết văn được nữa mới quay sang viết kịch bản phim, kịch bản sân khấu. Với tôi, viết cũng vô thường như con người hay cuộc đời, khi hay khi dở, khi được khi không. Khi mệt mỏi, bế tắc người ta có thể chuyển hướng để thử sức ở một lĩnh vực sáng tác mới hoặc dừng lại... rồi bước tiếp". |
Vân Anh