Anh Vân - Lưu Hà
Một số gương mặt trong số đó chia sẻ cảm xúc với VnExpress.
Nhà văn Lê Văn Thảo (Chủ tịch Hội Nhà văn TP HCM): "Đời văn Nguyễn Khải đã lấp đầy cuộc đời của anh"
Cũng như trước sự tiễn biệt nhiều nhà văn, nhà thơ lớn trong năm qua, tôi không thích, không muốn dùng từ "khoảng trống" để nói về sự ra đi của các anh. Dù đó là mất mát lớn, nhưng tôi tin rằng những tác phẩm của anh Khải và vài người khác sẽ còn được nhiều thế hệ sau này tiếp tục đọc lại, suy ngẫm lại, phát hiện lại. Với họ, đời văn đã lấp đầy đời người rồi.
Nguyễn Khải là một nhà văn giữ được bút pháp hiếm có, một giọng văn luôn có suy nghĩ và trăn trở. Anh sáng tác nhiều, mà mỗi sáng tác đều gây chú ý trong văn giới. Gần đây tôi cũng đã yếu rồi, không còn đọc nhiều tác phẩm của nhiều người như trước đây. Nhưng với tác phẩm của Nguyễn Khải, thấy cuốn nào mới là tôi đọc ngay vì tôi biết mình sẽ không phí hoài thời gian từ trang viết đó.
Tôi còn nhớ, ngày trước tôi là sinh viên Sài Gòn vào chiến khu từ năm 1960, Nguyễn Khải là nhà văn miền Bắc đầu tiên mà tôi được biết. Thời đó, anh viết nhiều trên báo Văn Nghệ. Truyện đầu tiên tôi đọc của anh là truyện vừa Người trở về, hình như đăng khoảng 2-3 kỳ trên báo này. Đó là lần đầu tiên tôi tiếp xúc với văn học miền Bắc. Sau đó tôi mới biết đến những Anh Đức, Nguyên Ngọc...
Suốt 30 năm nay, tôi và anh thường xuyên gặp nhau, hoặc là trò chuyện trên điện thoại. Anh là một người sắc sảo, thông minh, một con người chân thành. Chân thành đến mức dám nói ngược lại những điều mình đã nói trước đó. Anh sôi nổi nhiệt tình, nhưng lại là người có khá nhiều tâm tư, dằn vặt về công việc sáng tạo trong nghề viết.
Từ khi Hội Nhà văn TP HCM lập giải thưởng văn học hằng năm, tôi đều mời anh Nguyễn Khải vào hội đồng chấm giải. Mấy năm trước anh đã yếu nhưng anh đọc sách của anh em rất cẩn thận, có trách nhiệm. Đọc xong đều ghi rõ nhận xét, góp ý.
Hôm Nguyễn Khải vào bệnh viện cách đây mấy tháng, chợt một hôm anh gọi điện cho tôi. Thì ra, anh đã đọc được một phần truyện vừa Sóng nước Vàm Nao của tôi, đăng nhiều kỳ trên tạp chí của Hội Nhà văn Việt Nam. Anh Khải nói là thích truyện đó quá nhưng tiếc là chưa đọc hết được, dặn nếu khi sách in ra thì nhớ đem tặng anh. Đến khi tập truyện này in xong, anh đã cấp cứu, không còn đọc sách hay nói chuyện được.
Nhiều bạn bè đồng nghiệp đến dự lễ tưởng niệm vĩnh biệt nhà văn Nguyễn Khải. Ảnh: A.V. |
Nhà báo Trần Đĩnh (nguyên phóng viên báo Nhân Dân): "Một cây bút luôn biết phân vân"
Nguyễn Khải là một nhà văn luôn luôn đi tìm lẽ phải, thích sống mức độ, chừng mực, nên đôi khi hóa hơi e dè.
Tôi quen Nguyễn Khải từ những năm 1960 đến nay. Thường hay đến ăn cơm ở nhà ông, trò chuyện với ông rất tâm đắc. Cách đây mấy tháng khi thăm Nguyễn Khải trong bệnh viện, ông nói một câu làm tôi rất thương: "Mình không làm stain (một trong những phương pháp mổ tim) được mà phải mổ phanh rồi". Tôi biết ở tuổi Nguyễn Khải mà mổ phanh thì nguy, nhưng vẫn thầm cầu cho bạn đón nhận phép màu.
Tôi vào bệnh viện thăm, nghe Nguyễn Khải nói với các bác sĩ: " Các ông gắng giúp tôi sống ráng đến 2 năm nữa để cố viết vớt những gì còn muốn viết. Rồi sau đó ra đi cũng không sao hết". Ông còn quay sang nói đùa với tôi: "Như Trần Đĩnh và Lê Đạt thì té ra lại sống lâu hơn".
Lần cuối tôi đến thăm Nguyễn Khải, anh nhắn tôi đem vào cho mượn tập thơ mà nhà thơ Lê Đạt tặng hai đứa, và cả cuốn sách Người không phẩm chất của một nhà văn Áo, vì Nguyễn Khải nghe tôi nói là cuốn này đọc thích lắm.
Nhưng rồi khi Nguyễn Khải mổ xong phải thở ôxy và không còn trò chuyện gì với người thân, bạn bè được. Ngày ông mất, tôi và Lê Đạt mang vòng hoa đến viếng "Lê Đạt - Trần Đĩnh khóc Nguyễn Khải". Vâng, chúng tôi thương và nhớ anh.
Nhà văn Nguyễn Khắc Trường: "Tôi coi Nguyễn Khải là nhà văn bậc thầy"
Tôi, Lê Lựu và Trần Đăng Khoa coi Nguyễn Khải như là nhà văn bậc thầy. Ông viết văn sắc sảo, không hoa hòe hoa sói mà rất từng trải, chiêm nghiệm. Nguyễn Khải không hấp dẫn người đọc bằng chuyện tình yêu nam nữ mà bằng sự phân tích sâu sắc, thấu đáo những vấn đề nóng bỏng của xã hội, cập nhật những chuyện gai góc của đời sống hiện tại.
Tài năng đó càng đáng trọng, đáng quý hơn nếu chúng ta biết ông xuất thân không phải là người học cao. Cụ thân sinh của Nguyễn Khải vốn là quan huyện nhưng ông lại là con bà lẽ. Sau khi bố ông và bà cả chuyển vào Nam, ông cùng mẹ đẻ ở lại miền Bắc, sống rất vất vả, không được học nhiều, không có bằng cấp. Trong hồ sơ của mình, nhà văn thừa nhận, ông chưa học hết cấp 3. Nhưng rồi ông tự học tiếng Pháp, đọc được sách Pháp. Thế nên sáng tác của Nguyễn Khải rất hiện đại so với các nhà văn đương thời.
Nguyễn Khải viết nhiều nhưng không có tác phẩm nào dở. Trong sự nghiệp sáng tác của ông, đáng chú ý nhất là những đầu sách như: Xung đột, Mùa lạc, Cha và con và..., Gặp gỡ cuối năm, Một cõi nhân gian bé tý... Nguyễn Khải rất chịu khó đi thực tế, ghi chép rất nhiều và viết rất thật. Gặp gỡ cuối năm là một trong những cuốn sách ông viết về chính gia đình mình.
* Tác giả 'Mùa lạc' không hẹn 'Gặp gỡ cuối năm' |
Nguyễn Khải là con người dễ hiểu chứ không lạnh lùng, khó gần như người ta nói. Ông sống rất thật thà, chân tình, không mưu mô, không làm hại ai bao giờ cả. Ai không thích thì ông tránh xa thôi. Nhà văn từng tự nhận xét rằng, cuộc đời ông đơn giản đến tẻ nhạt. Trong đời thường, ông sống có tình có nghĩa với các bậc cao niên và hết lòng với những nhà văn đàn em. Nguyễn Khải coi Thanh Tịnh, Vũ Cao và Từ Bích Hoàng như những người anh. Khi Thanh Tịnh và Vũ Cao còn sống, mỗi lần ra Hà Nội ông đều đến thăm họ chu đáo.
Còn những bậc em út như chúng tôi, lần nào vào TP HCM, chúng tôi cũng phải ghé vào nhà ông ăn cơm cho bằng được. Gia đình Nguyễn Khải khá giả và rất quý người. Chúng tôi thường ăn uống với nhau rồi nói chuyện đến thâu đêm.
Nguyễn Khải thường tâm sự, vì hoàn cảnh, ông phải vào sống ở TP HCM chứ ông rất nhớ Hà Nội. Ông là người không biết uống rượu, uống bia, chỉ thích nhấm nháp cà phê, trà nên có phần không hợp với cuộc sống náo nhiệt ở TP HCM. Từ lúc vào TP HCM ông cũng có nhiều bạn bè nhưng phần lớn là sống khá khép kín.
Nhà biên kịch Sâm Thương: "Một con người biết cảm thông và trân trọng người khác"
Ngay từ sau ngày giải phóng, tôi đã tình cờ được làm bạn với anh Khải. Khi đó, anh ấy đạp chiếc xe đạp cọc cạch, và hai anh em thường uống cà phê ở cái quán gần trụ sở Hội sân khấu TP HCM bây giờ.
Từ lúc quen biết nhau, có cuốn sách nào mới, anh Nguyễn Khải đều tặng cho tôi. Trong các sách anh tặng, tôi thích và quý nhất là cuốn Gặp gỡ cuối năm, đó là một cuốn tiểu thuyết sâu sắc, mang ý nghĩa triết lý lớn.
Đời tôi cũng có nhiều chuyện buồn, nên tôi quý một người bạn lớn như anh Khải. Bởi vì anh rất biết trân trọng, yêu thương người khác. Khi trò chuyện với nhau, anh biết cách chia sẻ quan điểm và khiến cho người đối diện thấy mình được cảm thông và trân trọng. Có khoảng thời gian tuần nào chúng tôi cũng gặp nhau vì cảm nhận là hiểu được tâm tư của nhau.
Anh Vân - Lưu Hà ghi