Bước sang ngày thứ ba của đợt rét hại ở miền Bắc, nền nhiệt xã Y Tý chỉ còn 0-1 độ C. Tại các điểm cao như Nhìu Cồ San, Ngải Thầu, băng tuyết phủ dày đặc hai hôm nay; điểm thấp như các thôn trung tâm Choẻn Thèn, Lao Chải... không có băng song rét buốt, mưa cả ngày khiến sinh hoạt của người dân bị hạn chế.
Trong mưa rét, nhiều gia đình ở thôn Lao Chải, Trung Chải vẫn đi hơn 40 km cắt cỏ cho trâu. Mùa đông cỏ lụi, băng tuyết phủ trắng rừng, họ phải đi xuống vùng thấp như Cốc San hay gần TP Lào Cai mới kiếm được cỏ. "Người đói thì được, trâu không thể nhịn ăn một ngày", anh Trá A Dê nói, bởi mỗi con trâu đều có giá trị 30-40 triệu đồng.
Ngày giá rét, các gia đình lùa trâu trên nương về, che chắn bằng lều bạt.
Xã Y Tý nằm ở độ cao trên 2.000 m, giáp Trung Quốc. Xã có 12 thôn, hơn 5.200 nhân khẩu, ba cộng đồng dân tộc sinh sống là Hà Nhì, Mông và Dao. Người Hà Nhì có khoảng 2.700, sống tập trung ở sáu thôn bản; người Mông gần 2.000 nhân khẩu ở ba bản; còn lại là người Dao.
Ông Trá A Lử, Chủ tịch xã Y Tý, cho biết không có nhiều nét khác biệt trong tập quán canh tác của ba cộng đồng dân tộc, đều làm nương, trồng lúa, ngô, thảo quả. Song người Hà Nhì có một số lễ Tết đặc biệt là Khô Già Già cầu mùa vào tháng 6, Tết Ga Tho Tho - lễ lớn nhất năm mừng thu hoạch xong mùa màng.
Trận bóng trong mưa của những cậu bé Hà Nhì trên sân nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng thôn Choẻn Thèn, chiều 21/2. Lũ trẻ thường đá bóng sau tan học, nhưng chiều qua trận đấu diễn ra sớm hơn, khi học sinh được nghỉ học vì rét hại.
Trong ngôi nhà trình tường hai gian ở thôn Lao Chải, ba thế hệ gia đình anh Sần Mờ Sá quây quần bên bếp lửa nấu ăn và sưởi ấm. Ba hôm rét buốt cũng là từng ấy thời gian bếp nhà anh Sá luôn hồng rực, cả ngày lẫn đêm. Trước khi gió mùa về, cha con anh đã lên rừng lấy củi chất đầy kho. "Chỉ cần tắt một lúc là lạnh không chịu nổi đâu", anh nói, bếp lửa là thứ duy nhất duy trì độ ấm trong những căn nhà vùng biên.
Chị Phà Mò Chớ, vợ anh Sá, nghỉ đi nương khi trời mưa rét, ở nhà chăm nom ba con trâu, ba con lợn - những tài sản giá trị nhất của gia đình.
Từ 25 tháng chạp, anh Sá đã ngả thịt con lợn 120 kg nuôi một năm cho dịp Tết và treo gác bếp ăn dần trong mùa lạnh, tới tận cuối mùa xuân. Nền nhiệt vùng biên mùa đông xuống thấp, kèm các đợt không khí lạnh liên tục kéo về khiến thịt không bị thiu, hỏng.
Những ngày rét buốt, lũ trẻ nhà anh Sá loanh quanh ở giường và bếp lửa. Sần Xá Suy (lớp 6) và Sần Xá Pò (lớp 4) đều đã được nghỉ học tránh rét từ ngày 21/2 cho tới khi nhà trường có thông báo mới.
Anh Sá nói rét năm nay chưa bằng năm trước khi Y Tý còn có tuyết rơi dày, song dường như kéo dài hơn mọi năm.
Gia đình anh Sá nuôi hai con mèo, ba con chó. Ngày rét, cô bé Sần Xá Phơ (5 tuổi) sẽ cho lũ mèo vào trong chăn ngủ cùng.
Bữa cơm của bảy người có cải mèo luộc, bì lợn xào đậu phụ và bát canh dưa muối, đặt cạnh bếp than hồng. Bên ngoài, nhiệt độ lúc 18h30 ngày 21/2 vẫn 1 độ C, mưa mù không ngớt.
Đợt không khí lạnh mạnh nhất từ đầu mùa đông tràn về miền Bắc từ đêm 18/2 khiến nhiệt độ giảm sâu. Ngày 21-22/2, 25 tỉnh thành ghi nhận nhiệt độ dưới 10. Dự báo, rét đậm, rét hại dự báo kéo dài đến ngày 24/2.
Ngọc Thành - Hồng Chiêu