Thực trạng này được Bộ trưởng Tư pháp Lê Thành Long nêu trong báo cáo gửi Quốc hội về việc thực hiện các Nghị quyết về hoạt động chất vấn tại Kỳ họp thứ 2, 3, 4, 5, 7, Quốc hội khóa XIV.
Bộ Tư pháp cho hay đã tham mưu Chính phủ chỉ đạo Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân có liên quan thực hiện quy định tại điều 60 của Luật Tố tụng hành chính về cử người đại diện tham gia tố tụng, chấm dứt việc không chấp hành các bản án, quyết định hành chính đã có hiệu lực pháp luật của tòa án. Tuy nhiên, việc chấp hành pháp luật của cơ quan hành chính nhà nước, người có thẩm quyền trong quá trình giải quyết các vụ án hành chính và thi hành các bản án, quyết định hành chính của tòa án còn hạn chế.
Tại một số địa phương với mức độ quản lý, điều hành lớn (như Hà Nội, TP HCM), lãnh đạo Uỷ ban nhân dân các cấp rất khó sắp xếp lịch làm việc theo giấy triệu tập của tòa án để tham gia tất cả các giai đoạn của các vụ án hành chính. Còn nhiều bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng chưa được Chủ tịch Uỷ ban nhân dân và Uỷ ban nhân dân thi hành.
Một số UBND không chủ động thi hành án hành chính trong khi cơ quan Thi hành án dân sự đã thực hiện đầy đủ trách nhiệm đôn đốc, kiến nghị thi hành án hành chính, thủ trưởng cấp trên có văn bản chỉ đạo. "Điều này làm ảnh hưởng không nhỏ đến quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan nhà nước, gây bức xúc, đơn thư khiếu nại kéo dài", lãnh đạo Bộ Tư pháp nêu.
Bộ trưởng Tư pháp Lê Thành Long. Ảnh: Giang Huy
Bộ Tư pháp nhận định, nguyên nhân của tình trạng trên là một số địa phương chưa xác định rõ trách nhiệm của người đứng đầu phải chủ động, tự nguyện thi hành án hành chính; Luật Tố tụng hành chính năm 2015 và Nghị định số 71/2016 của Chính phủ quy định thi hành án hành chính là cơ chế tự thi hành, chưa có cưỡng chế đối với các trường hợp không tự nguyện chấp hành.
Hơn nữa, luật và nghị định mới chỉ dừng lại ở việc giao cho các cơ quan thi hành án dân sự thực hiện chức năng theo dõi, còn tòa án mới là cơ quan ra quyết định buộc thi hành án hành chính khi có vi phạm nghĩa vụ thi hành án.
Bên cạnh nguyên nhân chủ quan, qua rà soát các bản án, quyết định của tòa án, Bộ Tư pháp nhận thấy cùng một dạng vụ việc, tòa án lại có những phán quyết khác nhau. Có tòa chỉ tuyên hủy quyết định hành chính, hành vi hành chính; có tòa lại kèm theo nội dung buộc thực hiện một công việc cụ thể như giải quyết khiếu nại lại, ra quyết định bồi thường, hỗ trợ, tái định cư mới cho công dân....
"Điều này gây lúng túng cho cơ quan phải thi hành án và cơ quan theo dõi thi hành án trong việc xác định nghĩa vụ phải thi hành và thời điểm xác định bản án, quyết định của tòa án đã được thi hành xong", Bộ Tư pháp cho hay.
Từ 1/10/2018 đến hết 31/7/2019, tòa án nhân dân các cấp đã chuyển giao cho cơ quan thi hành án dân sự hơn 2.000 bản án hành chính.
Tại phiên họp toàn thể của Uỷ ban Tư pháp vào ngày 4/9, Phó chánh án Toà tối cao Lê Hồng Quang cho biết triệu tập người bị kiện như chủ tịch, phó bí thư tỉnh ủy đến tòa trong vụ án hành chính là "cực khó".
Theo ông Quang, nhiều chủ tịch, phó bí thư tỉnh có tên trong Thường trực Tỉnh uỷ cho rằng nếu phải đến toà để thẩm phán trung cấp xét xử thì "vị thế sẽ bị thấp đi" nên không xuất hiện theo quyết định triệu tập. Việc vắng những người này khiến phiên tòa không đối thoại được, không cung cấp được chứng cứ nên HĐXX phải hoãn xét xử, chất lượng giải quyết thấp.