Là thương binh hạng 1/4, hỏng mắt trái, giờ đây cựu binh Nguyễn Văn Thống đã có mái ấm với người vợ đảm đang và hai cậu con trai khôn lớn. "Lúc được phía Trung Quốc thả tự do, tôi định vào trung tâm điều dưỡng ở với những người cùng cảnh ngộ. Cũng may người con gái vốn quen từ nhỏ không chê mà bằng lòng làm vợ", ông Thống nói, bà Phạm Thị Thuyết nhìn chồng nhoẻn miệng cười.
Ngồi lọt thỏm trong cửa hàng tạp hóa tạm bợ chỉ có chút ánh sáng từ cửa rọi vào, ông Thống bảo ngày xuất ngũ được địa phương cấp cho miếng đất ở chợ, rồi vay mượn anh em cất tạm căn nhà, hai vợ chồng bán gạo mưu sinh, lương thương binh để dành mua thuốc men. "Có gia đình, vất vả, nhưng còn sức lo cho vợ con cũng thấy mình sống đời có ích", người cựu binh chia sẻ.
Nhưng hàng quán nhiều khi cũng ế. Mới đây ông góp chút tiền cùng người em cất ngôi nhà tạm gọi là khang trang trong con ngõ nhỏ để có chỗ đi về, tránh bão. Hai người con trai tốt nghiệp THPT chưa xin được việc làm. "Nhiều khi đi mua thuốc, thấy nhiều tiền quá lại quay về", ông Thống thật thà.
Theo ông, cùng ở xã Tây Trạch, huyện Bố Trạch này, đồng đội là ông Dương Đình Lê mới qua đời vì bệnh tật, để lại vợ cùng ba đứa con trong cảnh nghèo khó. Gia cảnh của cựu binh Lê Văn Đông cũng không khá hơn. Còn đồng đội Mai Xuân Hải vì quá nghèo nên sớm phải cho các con nghỉ học, vợ làm nghề tiều phu lấy tiền mua thuốc cho chồng. Mới đây, ông Hải được nhà hảo tâm giúp tiền cất được căn nhà.
Ba năm nay, cựu binh Trần Thiên Phụng (Quảng Trị) mở quán bún ngay trong khoảng sân trước căn nhà mượn tạm của bố mẹ. Con đường Kim Đồng nhỏ hẹp, bụi mù khiến hàng quán vắng khách. Ông Phụng nói rằng cuộc sống hai vợ chồng dựa cả vào nồi bún. Với chế độ thương binh hạng 4/4, mỗi tháng ông được lĩnh hơn 700 nghìn đồng. Vợ ông bị bệnh tiểu đường, người mẹ già ông đang phụng dưỡng nằm liệt giường 4 năm nay.
Bà Lê Thị Thiên, vợ ông Phụng, tâm sự rằng, gia đình đang nợ ngân hàng hơn 100 triệu đồng, dù nghèo khó nhưng vợ chồng vẫn quyết tâm nuôi con gái thứ hai học cao đẳng và cô con gái út đang học cấp 3. "Những lúc trái gió trở trời, anh Phụng đau đớn nhưng nhiều khi cố giấu vợ con, sợ phải nằm viện lại tốn kém. Biết anh ấy may mắn hơn 64 đồng đội cùng chiến đấu ở Gạc Ma, gia đình tự động viên nhau", người vợ bộc bạch.
Từ ngày được Trung Quốc thả tự do, cựu binh Dương Văn Dũng (TP Đà Nẵng) cũng chật vật kiếm sống. Sau khi nhà cũ bị giải tỏa, ông cùng vợ và ba con sang dựng tạm căn nhà ở phường Hòa Xuân (quận Cẩm Lệ). Ngày ngày, ông làm nghề phụ hồ, đồng lương bấp bênh theo thời tiết, cơ thể thường xuyên đau ốm. Vợ ông bòn nhặt ít vốn đi buôn thúng bán bưng nuôi ba con ăn học.
Được các nhà hảo tâm giúp đỡ, ông vay mượn thêm và dành hết số tiền đền bù để cất căn nhà tạm trong con hẻm nhỏ. Nhà xây chưa xong, con trai cả vừa học xong THPT qua đời do tai nạn giao thông. Ông Dũng suy sụp. "Nó là cháu đích tôn của dòng họ, nhà được mình nó là con trai, nghĩ sẽ có chỗ nương tựa lúc về già, nhưng số phận nghiệt ngã quá…", ông kể.
Gắng gượng sau nỗi đau với tâm niệm "cuộc chiến năm xưa hòm tên, mũi đạn không giết nổi mình, hà cớ gì phải gục ngã", ông Dũng quay lại với nghề phụ hồ, quần quật cùng vợ đang mắc bệnh ung bướu lo làm nhà và trả nợ. Tháng 5/2013, ông được CLB Doanh nhân Đà Nẵng tặng sổ tiết kiệm trị giá 5 triệu đồng. "Năm nay các anh em liệt sĩ được Ban liên lạc Trường Sa thành phố làm giúp bức ảnh thờ trong trang phục Hải quân nhân dân Việt Nam, tôi cũng vui lây", ông Dũng nói.
Trong cuộc gặp mặt lính Trường Sa ngày 14/3 vừa qua ở Đà Nẵng, cựu binh Lê Hữu Thảo, lính thủy đánh bộ trở về từ "Vòng tròn bất tử" trên đảo Gạc Ma, kể rằng đang thất nghiệp, sống độc thân vì sợ lấy vợ sẽ làm gánh nặng cho người phụ nữ. Khi biết thông tin có cuộc gặp mặt, giao lưu với cựu binh Trường Sa ở Đà Nẵng, anh nóng lòng muốn vào dự nhưng không đủ tiền tàu xe.
Được một số anh em báo chí kết nối và cộng đồng mạng giúp đỡ, lần gặp mặt ấy, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Văn Lanh chỉ biết ôm chầm lấy anh Thảo nhận ân nhân. Cả hai bật khóc khiến nhiều người chứng kiến không cầm được nước mắt. Đó cũng là lần đầu tiên sau 25 năm, anh Thảo xuất hiện trước công chúng.
Trước lúc gặp mặt đồng đội cũ, anh ghé Quảng Bình thực hiện được tâm nguyện thắp nén hương trước mộ trung úy Trần Văn Phương. Gặp mẹ liệt sĩ Phương, anh Thảo bật khóc gọi mẹ. "Con thiệt có lỗi, Hà Tĩnh với Quảng Bình có xa mô mà ngần ấy năm con mới gặp được mẹ". Khi từ Đà Nẵng trở về, anh ghé lại thăm mộ trung úy Phương, thắp hương cho 10 đồng đội khác ở Hà Tĩnh và Nghệ An.
Quê ở Hương Thủy (Hương Khê, Hà Tĩnh), sau khi giải ngũ năm 1988, anh Thảo không được nhận đến một tấm bằng khen. Ít lâu sau, anh được ưu tiên đi xuất khẩu lao động ở Đức. Làm nghề thợ mộc, thợ đổ bê tông kiếm sống ở trời Âu một thời gian, công việc bấp bênh, anh hồi hương với hai bàn tay trắng rồi đi dọc Bắc Nam làm đủ nghề từ coi công trình thủy điện ở Quảng Nam đến quản lý khai thác ở than ở Quảng Ninh…
Đồng lương ít ỏi, nhiều khi anh Thảo phải vay mượn người thân để cho công nhân ứng tiền ăn, ở. Khi công ty phá sản, anh đành gánh lấy nợ nần. "Vừa qua, nhờ các tấm lòng hảo tâm giúp đỡ, tôi có được số tiền hơn 20 triệu đồng để trả nợ", anh Thảo nói và cho biết anh về lại Hà Tĩnh, tiếp tục thuê nhà trọ ở thành phố để đi làm thuê, sống nhờ sự đùm bọc của bạn bè trong xóm trọ nghèo, nhiều hôm không dám về nhà trọ vì đến hạn trả tiền phòng, thậm chí không đủ tiền mua mớ rau hay gói mì tôm.
Anh Thảo luôn tự động viên phải gắng lao động bằng sức lực bản thân để không trở thành gánh nặng của xã hội. Trong thâm tâm người cựu binh đã 48 tuổi xuân le lói ước vọng: "Nếu được nhập khẩu vào TP Hà Tĩnh, mua được một miếng đất giá nhà nước để cất tạm căn nhà có chỗ đi ra đi vào, tôi sẽ cưới vợ và dành quãng thời gian còn lại để đi tìm gặp đồng đội, thắp nén nhang trên mộ những người đã ngã xuống ở Gạc Ma".
Nguyễn Đông