Nước biển miền Trung 'đạt chuẩn' cho tắm và nuôi trồng thủy sản

8h sáng 22/8, Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì hội nghị công bố hiện trạng môi trường biển từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên - Huế, sau sự cố xả thải của Formosa làm hải sản chết hàng loạt.

​Chủ trì hội nghị là Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà, cùng các ông Châu Văn Minh (Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), Võ Tuấn Nhân (Thứ trưởng Tài nguyên) và đại diện lãnh đạo tỉnh Quảng Trị.

Phát biểu khai mạc, Bộ trưởng Trần Hồng Hà cho biết, để đánh giá chất lượng biển sau sự cố xả thải của Công ty TNHH Gang thép Hưng nghiệp Formosa Hà Tĩnh, Bộ đã thành lập hội đồng thẩm định gồm các nhà khoa học về môi trường sinh học biển, thủy văn, hải dương học, hóa học, cùng đại diện các bộ ngành liên quan, tiếp thu ý kiến phản biện của một số chuyên gia trong và ngoài nước.

Ông Hà bày tỏ hy vọng cùng với sự nỗ lực của các bên, môi trường và các giá trị về kinh tế, sinh thái và nhân văn của dải ven biển miền Trung sẽ sớm được phục hồi, người dân miền Trung sẽ có cả thép, cả cá và cả một môi trường biển sạch, đẹp, an toàn.

Giáo sư Mai Trọng Nhuận, nguyên Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, trình bày bản báo cáo kết quả đánh giá hiện trạng môi trường biển 4 tỉnh miền Trung từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên - Huế. Để có kết quả này, nhóm nghiên cứu đã thực hiện 6 phương pháp tiếp cận. Trong đó các nhà khoa học đã thực hiện quan trắc nước biển (tầng mặt, tầng giữa, tầng đáy) trầm tích, màng bám keo tụ, hệ sinh thái và sinh vật biển. Nhóm đã lấy 211 điểm lấy mẫu. 

Về mẫu nước, có tất cả 36 tuyến khảo sát với tổng số 146 điểm lấy mẫu trên tổng chiều dài khoảng 348 km biển, trong đó 32 tuyến khảo sát ra đến độ sâu 30 m; 96 điểm quan trắc (64 điểm ven bờ cách bờ biển từ 1,5 đến 5 km, 32 điểm gần bờ cách bờ biển 10 km). Có 4 tuyến khảo sát đặc biệt ra đến độ sâu 60 m nước với tổng số 44 điểm quan trắc (8 điểm ven bờ, 36 điểm gần bờ); 6 điểm quan trắc trong các đầm phá, làng ven bờ như Tam Giang - Cầu Hai, Lập An.

Thông số quan trắc căn cứ quy chuẩn Việt Nam và các thông số đặc trưng của sự cố môi trường như phenol, xyanua, sắt…

Sau khi chiếu một loạt thông số kỹ thuật, ông Mai Trọng Nhuận giải thích, kết quả quan trắc đánh giá hiện trạng, diễn biến và mức độ ô nhiễm của môi trường biển, hệ sinh thái và ven biển 4 tỉnh miền Trung cho thấy, các thông số đặc trưng môi trường biển, trầm tích biển ở phần lớn khu vực nằm trong giới hạn quy định quy chuẩn Việt Nam, đạt chuẩn với vùng bãi tắm, thể thao dưới nước nuôi trồng thủy sản và bảo tồn thủy sinh.

Một số khu vực có dòng xoáy cục bộ như Sơn Dương, phía đông của Nhật Lê (hòn Sơn Chà), khả năng phân tán chất trong nước kém hơn, đồng thời khả năng tích lũy độc tố trong trầm tích cao hơn cần được theo dõi, giám sát chặt chẽ. Sự kiểm soát chặt chẽ các nguồn phát thải từ đất liền và do cơ chế làm sạch tự nhiên của môi trường, hàm lượng các chất ô nhiêm từ sự cố môi trường đang có xu hướng giảm. Hệ sinh thái rạn san hô, cỏ biển và nguồn lợi hải sản ở khu vực sau những tác động của sự cố môi trường bị suy thoái mạnh cả về đa dạng sinh học và quy mô nay bắt đầu có sự phục hồi tích cực.

Về chất lượng hải sản đánh bắt, theo số liệu giám sát của Bộ Y tế từ ngày 28/4 đến tháng 8 kết quả kiểm nghiệm đánh giá mức độ an toàn của các mẫu hải sản lấy tại 4 tỉnh miền Trung cho thấy, hàm lượng một số chất ô nhiễm đã giảm dần. Thời gian tới, Bộ Y tế sẽ cùng Bộ Nông nghiệp giám sát hải sản đánh bắt tại các vùng biển an toàn được Bộ Tài nguyên công bố.

Để tiếp tục theo dõi đánh giá diễn biến chất lượng môi trường và các hệ sinh thái biển ven bờ khu vực miền Trung, giám sát nguồn tác động từ dự án, khu công nghiệp, cơ sở sản xuất, Bộ Tài nguyên sẽ triển khai đồng bộ hoạt động quan trắc, giám sát trên biển, trên đất liền, nhất là nguồn phát thải từ Formosa.

Bộ cũng sẽ kết nối dữ liệu, xây dựng hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu và ứng dụng công nghệ hiện đại để giám sát cảnh báo ô nhiễm môi trường biển. Bộ huy động sự tham gia của các bộ ngành, cộng đồng dân cư trong giám sát nguồn xả thải môi trường. Các doanh nghiệp trong quá trình đầu tư cần tuân thủ nghiêm quy định của pháp luật, trong đó có pháp luật về bảo vệ môi trường.

PGS.TS Trịnh Văn Tuyên, Viện trưởng Công nghệ Môi trường (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), thông tin sau sự cố thủy sản chết hàng loạt ở miền Trung, Bộ Tài nguyên cùng các cơ quan quản lý nhà nước đã lập ra hội đồng để đánh giá chất lượng môi trường biển. Đây là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng. Cách lấy mẫu sáng tạo, phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Theo TS Tuyên, trước đây khi chưa biết nguyên nhân cá chết như thế nào, Bộ Tài nguyên đã đưa ra vùng rộng để nghiên cứu từ Hà Tĩnh đến Huế và một số tỉnh khác. Khi đó đối tượng nghiên cứu khác. Tuy nhiên, khi có nguyên nhân rõ ràng thì phạm vi nghiên cứu được co hẹp, chỉ tập trung vào 4 tỉnh có biển bị ô nhiễm. Tuy nhiên, các đối tượng nghiên cứu và phân tích lại nhiều hơn, ví dụ trầm tích được đưa vào phân tích. Hệ sinh thái biển được đưa thêm vào để làm rõ.

Lần này, các chuyên gia đầu ngành với dàn thiết bị được chuẩn bị kỹ, cách lấy mẫu cũng được sáng tạo. Các nhà khoa học đã lấy xi lanh hút từng mẫu để phân tích thay vì lấy gầu múc. Và hiện nay, kết quả nghiên cứu cho thấy chúng ta có thể yên tâm hơn về chất lượng nước biển vì các nồng độ chất ô nhiễm đang đạt quy chuẩn của chúng ta.

TS Trịnh Văn Tuyên: Phải giám sát môi trường để không xảy ra sự cố

Theo PGS.TS Trịnh Văn Tuyên, gần đây nhất trong tháng 8, qua theo dõi tổng phenol môi trường nước biển không tăng chút nào mà giảm đi. Giải pháp tiếp theo không nhất thiết phải quan trắc nhiều điểm, nhiều chỉ tiêu. Hầu hết chất nguy hiểm đã giảm, tuy nhiên một số điểm như các hố vẫn còn tích tụ màng phenol, vẫn chưa hết hẳn, vì thế phải tiếp tục giám sát các điểm này xem đã an toàn chưa.

Một giải pháp nữa là phải giám sát môi trường ở khu Formosa để không để xảy ra sự cố như trước đây nữa. Ngành tài nguyên môi trường phải xây dựng các trạm quan trắc tự động môi trường biển. Với nỗ lực quản lý, giám sát môi trường như hiện nay, biển miền Trung dần dần sẽ được trở lại như ngày xưa.

TS Chu Hồi: Cần đưa ra giải thích cặn kẽ hơn

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, nguyên Phó tổng cục Biển và Hải đảo, cho biết sau sự cố môi trường do Fomosa gây ra ở vùng biển ven bờ 4 tỉnh miền Trung, chúng ta có nỗ lực ở giai đoạn 1, đó là tập trung xác định được nguồn, nguyên nhân gây ra sự cố môi trường này. Hội thảo hôm nay thông báo kết quả hiện trạng môi trường xem như kết quả giai đoạn 2, tức là sau khi xác định nguồn nguyên nhân chúng ta xem xét thực trạng môi trường sau sự cố thế nào. 

Các nhà khoa học đã chọn phương pháp, đối tượng cũng như phạm vi nghiên cứu để cố gắng trả lời cơ bản giai đoạn 2 là nhận dạng yếu tố và thực trạng môi trường hiện thế nào, tập trung vào chất gây ô nhiễm chính, đồng thời tập trung vào các yếu tố cộng sinh đi kèm. Vì vậy kết quả được đánh giá là đáng tin cậy. 

Tuy nhiên, tập thể tác gia nên biên soạn lại những điểm nóng và chưa nóng về môi trường thông qua các đề xuất của địa phương, rồi gửi địa phương phương để họ có căn cứ chung tay cùng Trung ương giải thích hiện tượng. Những gì thực tiễn đặt ra, nhất là câu hỏi từ địa phương như tắm biển được chưa, tắm ở đâu, đánh cá được chưa, đánh khu vực nào, ăn cá toàn hay chưa là câu hỏi chính mà nhóm cần tiếp cận và sẽ đắt hơn. Không nhất thiết điều tra diện rộng vì sự cố xảy ra khá lâu. 

Phần kết nối giải thích một số hiện tượng có tính chất dị thường như phenol trong nước có xu hướng tan, giảm so với trước, nhưng tăng so với một số nghiên cứu. Còn phenol dưới đáy giảm, nghiên cứu nên có thêm bình luận để thấy cơ chế, từ đó tiếp tục đặt ra nhiệm vụ nghiên cứu biết chỗ nào tích tụ nhiều hơn để lẫy mẫu. Trong kiến nghị cần nêu rõ vùng biển nào bảo vệ, ưu tiên đánh bắt trước.

Phương pháp đánh giá môi trường của Việt Nam ngang bằng với Mỹ, châu Âu

40 năm nghiên cứu về môi trường ở Đức, TS Friedhelm Schroeder tham gia đoàn quốc tế điều tra môi trường biển thời gian qua, đánh giá cao khối lượng công việc của các chuyên gia nghiên cứu. Trước thực trạng các dấu vết ô nhiễm đã phân tán, trên môi trường chỉ còn cá chết và các rạn san hô bị ảnh hưởng, đoàn quốc tế đã cùng chuyên gia Việt Nam lấy mẫu cụ thể. Đây là công việc Chính phủ Việt Nam chỉ đạo làm rất khẩn trương nhưng cũng phải thận trọng. 

Chương trình giám sát, phân tích lần này rất kỳ công, đoàn đánh giá rất là chính xác, hiện thực và là kết quả nỗ lực của tập thể chuyên gia trong và ngoài nước. Liên quan đến phần phương pháp đánh giá, ông nhận thấy các nhà khoa học, chuyên gia, tổ công tác đã có những phương pháp đánh giá mang tính tiếp cận cao, ngang bằng với các phương pháp của Mỹ, châu Âu đang sử dụng. Chính vì vậy ông đánh giá kết quả phân tích này rất đáng tin cậy.