Ghi nhận Chính phủ đã rất cố gắng bằng luận cứ khoa học đích đáng để tìm ra nguyên nhân và thủ phạm gây hiện tượng cá chết ở 4 tỉnh miền Trung thời gian qua, nhưng giáo sư Đặng Hùng Võ (nguyên thứ trưởng Tài nguyên Môi trường) bày tỏ ông không quá bất ngờ.
Việc Formosa thừa nhận hành vi, theo giáo sư Võ, là thắng lợi lớn của Việt Nam, bởi giới chức đã tìm ra bản chất vấn đề, tạo niềm tin trong người dân. "Đưa ra kết luận chắc chắn và khách quan sẽ giúp nhân dân không bị mất phương hướng và lấy lại lòng tin của họ trước nghi ngờ Chính phủ ém thông tin", ông Võ nhận định.
Ông Võ cũng đánh giá cao khả năng xử lý của Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà. Từ chỗ bỡ ngỡ vì sự cố môi trường quá lớn, lần đầu xảy ra ở Việt Nam, Bộ trưởng đã bình tĩnh, đưa ra các giải pháp đúng đắn.
Ông Đặng Hùng Võ. Ảnh: Vneconomy.
Ông Võ đồng tình khi Việt Nam lấy hai trụ cột quan trọng là cơ sở khoa học và tính pháp lý cùng sáng kiến đưa nhà khoa học quốc tế vào. "Việt Nam đã tận dụng cao nhất năng lực của nhiều nhà khoa học lớn trên thế giới, giúp "buộc tội" Formosa", ông Võ nói.
Khi biết Formosa là thủ phạm khiến cá chết, ông Nguyễn Chu Hồi, nguyên Phó tổng cục trưởng Biển và hải đảo "vừa mừng, vừa lo". Mừng vì điều ông và nhân dân chờ đợi đã có và dựa trên cơ sở căn cứ khoa học vững chắc. Còn ông lo không biết Formosa có thực hiện đúng cam kết hay không, Việt Nam giám sát như thế nào trong thời gian tới.
Ứng xử của Việt Nam với Formosa
Nhận định Formosa có khuyết điểm gây hậu quả nghiêm trọng, nhưng giáo sư Đặng Hùng Võ cho rằng không nên tiếp cận theo kiểu cực đoan. Formosa đã có chủ trương đầu tư xây dựng và không có ý định rút nên ông tin đơn vị này sẽ tránh những chuyện tương tự. Quan trọng hơn là phía Việt Nam cần có hệ thống quản lý, giám sát môi trường, đầu tư chặt chẽ.
Dẫn câu nói "Đánh kẻ chạy đi, chứ không đánh người chạy lại", ông Chu Hồi bày tỏ, Formosa cần thay đổi nhận thức và hành động thực tế để nhanh chóng nghiêm túc giải quyết hậu quả đáng tiếc.
Theo ông Hồi, Formosa phải đưa ống xả thải lên trên đất liền, không được chôn ngầm xả trực tiếp ra biển. Đồng thời Việt Nam cần xây dựng cơ chế thuận lợi nhất cho việc quản lý và giám sát môi trường trong hoạt động của dự án Formosa. Công ty này cũng cần chuẩn bị phương án khi vận hành sản xuất thật chứ không phải thử. "Người Việt sẽ không đánh đổi cá lấy thép", ông Hồi khẳng định.
Không chỉ chủ động giám sát xả thải công nghiệp, ông Tô Văn Trường, nguyên viện trưởng viện quy hoạch thủy lợi Việt Nam lưu ý nên giám sát cả chất thải rắn và khí mà Formosa thải ra môi trường.
Số tiền 500 triệu USD đền bù cần được công khai, minh bạch và phải đến tận tay những người thiệt hại. Về lâu dài, Formosa còn phải tiếp tục xem xét đóng góp vào việc khôi phục hệ sinh thái biển, nhất là rạn san hô, ngôi nhà chung của sinh vật biển.
Nước xả thải của Formosa Hà Tĩnh. Ảnh: Đức Hùng.
Bài học sau thảm họa
Theo giáo sư Nguyễn Minh Thuyết, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban văn hóa, giáo dục thanh thiếu niên và nhi đồng, sự cố vừa qua cho thấy lỗ hổng về ứng phó với thảm họa môi trường nói riêng và thiên tai nói chung. Cụ thể, hiện tượng cá chết diễn ra từ đầu tháng 4 nhưng cơ quan chức năng chậm phản ứng và khi vào cuộc thì lại đưa ra thông tin mơ hồ, gây nghi ngờ trong dân.
"Các nước trên thế giới thường có Ủy ban hoặc Bộ phụ trách những vụ việc mang tính nghiêm trọng và khẩn cấp do con người gây ra. Việt Nam nên học tập kinh nghiệm của họ hoặc đưa ra những việc cần làm khi có sự cố nghiêm trọng", ông Thuyết gợi ý.
Bài học tiếp theo, giáo sư Thuyết nêu ra là phát triển kinh tế gắn với môi trường bền vững, không nên chạy theo mục đích kinh tế mà đưa công nghệ lạc hậu gây ô nhiễm môi trường.
Đồng quan điểm, giáo sư Chu Hảo nói: "Việt Nam nên chấp nhận đầu tư không chỉ về hiệu quả kinh tế mà quan trọng hơn phải là đánh giá tác động môi trường, nhất là khâu giám sát kiểm tra. Phải giám sát chất thải ra khỏi nhà máy có đạt tiêu chuẩn hay không chứ không tiếp tục phạt để tồn tại".
Ngoài ra, các chuyên gia cho rằng, những văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến môi trường cần được xem xét lại, nhất là quy chuẩn về xả thải công nghiệp, về thẩm định và giám sát môi trường.
Video: Chỉ ra thủ phạm gây cá chết, Chính phủ sẽ làm gì?
Interactive: 84 ngày truy tìm nguyên nhân cá chết ở miền Trung