Là người cuối cùng trong 4 vị tư lệnh ngành trả lời chất vấn trước Quốc hội, Bộ trưởng Lao động Thương binh và Xã hội Phạm Thị Hải Chuyền nhận được 20 phiếu chất vấn của đại biểu.
Sau 2 lần trì hoãn, vừa rồi quyết định tăng lương đã được thông qua, tuy nhiên đại biểu Phạm Tất Thắng cho rằng quyết định này vẫn không giải quyết được vấn đề cơ bản là đảm bảo cuộc sống tối thiểu của người lao động. Dù ngân sách Nhà nước đã dành 11.000 tỷ đồng, nhưng "chưa làm mát hơn cuộc sống của người thu nhập thấp".
"Bộ trưởng cần đưa giải pháp để tăng lương có tác động tích cực đến người lao động, để không nặng tính hình thức như hiện nay", ông Thắng đặt vấn đề.
Bộ trưởng Phạm Thị Hải Chuyền thừa nhận tiền lương so với yêu cầu tối thiểu mới đạt trên 60%. Nâng lương lần này chưa phải đã thỏa đáng, chưa đáp ứng được yêu cầu giải quyết vấn đề cơ bản của tiền lương. Theo lộ trình lẽ ra giai đoạn 2015-1016 tiền lương phải đảm bảo mức sống tối thiểu, nhưng do ngân sách khó khăn nên phải đi từng bước, phải giãn lộ trình.
Năm nay do khả năng ngân sách, Hội đồng tiền lương đã nêu nếu tăng lương thì không có nguồn. Nhưng do yêu cầu, bất cập trong lương thực tế giữa cán bộ viên chức nhà nước và lương tối thiểu vùng phân theo khu vực doanh nghiệp nên dù khó khăn vẫn quyết định tăng lương.
Bộ trưởng Phạm Thị Hải Chuyền tại phiên chất vấn sáng nay. Ảnh chụp qua màn hình. |
Đề cập đến chính sách với người có công, đại biểu Đỗ Văn Đương nêu ra thực tế nhiều gia đình đi tìm mộ liệt sĩ, bị thầy mo thầy cúng lừa đảo, và tìm không đúng. "Bộ có chính sách thế nào?", ông Đương hỏi đồng thời đề nghị Bộ trưởng nói rõ hơn về tình trạng thương binh thật - giả.
Bộ trưởng Lao động cho biết, để hạn chế tình trạng lừa đảo trong việc tìm kiếm mộ liệt sĩ, ngành đã trình Chính phủ đề án xác định danh tính liệt sĩ giao cho 3 trung tâm khoa thực hiện. Tất cả liệt sĩ phải được giám định mới đưa về an táng. Vì thế, hiện tượng dùng ngoại cảm tìm mộ liệt sĩ đã hạn chế.
Bộ cùng với Mặt trận tổ quốc đã rà soát về những người có công đến nay chưa được hưởng chế độ. Hết tháng 11/2014, Bộ sẽ tổng hợp lại. Qua báo cáo bước đầu của 40 tỉnh, có khoảng 0,18% người hưởng chính sách sai. Có khoảng 10.000 thanh niên xunh phong chưa được hưởng chế độ vì chưa đầy đủ hồ sơ xem xét, 2.000 thương bệnh binh thiếu giấy tờ chưa được xác nhận.
"Chúng tôi sẽ rà soát nghiên cứu từng trường hợp để đề nghị địa phương sớm giải quyết", Bộ trường Chuyền cam kết.
Trước tình trạng nợ đọng bảo hiểm xã hội lên đến 12.000 tỷ đồng, các đại biểu Ngô Văn Minh, Huỳnh Tấn Dương đã chất vấn về nguyên nhân, trách nhiệm của Bộ Lao động. "Đề nghị Bộ trưởng nêu giải pháp khắc phục để chấm dứt tình trạng này", ông Dương nói.
Theo Bộ trưởng Chuyền, có nhiều nguyên nhân của thực trạng này, chủ sử dụng lao động làm việc không nghiêm túc; một số doanh nghiệp còn gặp khó khăn. Bên cạnh đó, việc xử phạt các doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội còn nhẹ, nên có doanh nghiệp cố tình để nợ còn hơn vay ngân hàng. Thực tế cho thấy nợ đọng bảo hiểm cao thường ở tháng 7-8, còn tháng 9-10 giảm đi. Ngoài ra các tổ chức công đoàn ở địa phương khi Bộ hay cơ quan chức năng đến làm việc đã không kịp thời phản ánh thực trạng trên.
Bộ Lao động sẽ có trách nhiệm kiểm soát và xử lý. Toàn ngành có trên 400 cán bộ công viên chức làm công tác thanh tra. Trong đó ở bộ có 55 người, mỗi địa phương có 5-7 thanh tra. Tổng số cán bộ này phải thanh tra trên nhiều lĩnh vực, như lao động việc làm, người có ông, giảm nghèo... nên việc kiểm tra thực tế so với số cuộc cần phải kiểm tra rất ít. Số doanh nghiệp cần kiểm tra trách nhiệm bảo hiểm xã hội ở các địa phương vẫn rất hạn chế.
Bộ đã đề xuất một số giải pháp đưa vào trong dự án luật bảo hiểm xã hội sửa đổi lần này như: đề nghị chế tài xử lý nghiêm túc, nặng hơn; bổ sung quyền thanh tra cho cơ quan bảo hiểm; cơ quan bảo hiểm định kỳ cung cấp thông tin về việc đóng bảo hiểm xã hội để người lao động biết giám sát. Những doanh nghiệp cố tình chiếm dụng nợ bảo hiểm xã hội được đề xuất chuyển cơ quan điều tra xử lý.
Còn về câu hỏi đến khi nào chấm dứt tình trạng nợ đọng, Bộ trưởng Chuyền cho rằng nợ đóng có nhiều nguyên nhân, có doanh nghiệp cố tình, có doanh nghiệp khó khăn. Vì thế việc chấm dứt hẳn thì khó, nhưng khi luật thông qua thì vấn đề này cơ bản sẽ được giải quyết. Doanh nghiệp có khó khăn thì phải chấp nhận tỷ lệ nhất định, dần khắc phục.
Chủ tịch Tổng liên đoàn lao động Việt Nam Đặng Ngọc Tùng bày tỏ quan điểm người lao động khi lĩnh lương coi như đã đóng xong bảo hiểm xã hội, chủ doanh nghiệp không đóng thì đó là trách nhiệm của họ. “Tại sao người lao động lại bị bắt làm con tin như vậy. Trong dự thảo luật Bảo hiểm xã hội có khắc phục được tình trạng này hay không?", ông Tùng hỏi và đề nghị Chủ tịch Quốc hội chưa thông qua dự luật này vào cuối kỳ họp.
Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng lên tiếng: "Chương trình kỳ họp đã được Quốc hội quyết định thông qua dự án luật này. Những kiến nghị trên nếu thấy hợp lý, xác đáng thì Thường vụ Quốc hội, ban soạn thảo, cơ quan thẩm tra sẽ nghiên cứu tiếp tục báo cáo Quốc hội trong kỳ họp".
Bộ trưởng Chuyền trả lời thêm, trong quy định doanh nghiệp phải đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động, doanh nghiệp cố tình không đóng thì các cơ quan chịu trách nhiệm quản lý trực tiếp xem xét trách nhiệm. Trước mắt, xử lý cho những lao động đến tuổi nghỉ hưu, cần chốt sổ thì doanh nghiệp được yêu cầu phải đóng để chốt sổ.
Lo lắng trước thực trạng 174.000 cử nhân ra trường nhưng thất nghiệp, nhiều trường nghề tuyển sinh nhưng không có người học, học ra không đáp ứng yêu cầu, lãng phí đào tạo, ảnh hưởng chính sách an sinh xã hội, đại biểu Ngô Văn Minh đề nghị Bộ trưởng nêu giải pháp cụ thể sắp tới, không nhắc lại câu thường nói quen thuộc là "khẩn trương, tiếp tục đẩy mạnh".
Theo Bộ trưởng Chuyền, việc phát triển nguồn nhân lực là nội dung rất lớn. Mục tiêu Chính phủ đề ra là đến năm 2015 phải có 55% lao động qua đào tạo, đến 2020 là 70%. Bộ đã làm được một số việc, quy hoạch 40 trường chất lượng cao, trong đó 10 đạt chuẩn quốc tế...
Về hiệu quả đầu tư xây dựng cơ sở dạy nghề trên cả nước, Bộ trưởng Chuyền thừa nhận, hiện ở mỗi huyện có ba trung tâm là giáo dục thường xuyên, dạy nghề và trường dạy nghề, nhưng hoạt động không hiệu quả. Vì vậy tháng 9, Chính phủ đã chỉ đạo cần sáp nhập ba đơn vị trên.
Các trường dạy nghề, cơ sở dạy nghề gần đây đầu tư nhiều, nhưng một số trường học sinh chưa đông. Có nhiều nguyên nhân, trong đó tâm lý thanh niên nhìn nhận học nghề chưa đúng. Hàng năm có trên 900.000 học sinh tốt nghiệp cấp 3, nhưng có đến 600.000 đi học cao đẳng, đại học. Ngoài ra, việc tổ chức dạy nghề còn khiếm khuyết, thiếu đội ngũ giáo viên, việc khảo sát đánh giá giữa dạy nghề và nhu cầu doanh nghiệp chưa được tốt. Trường nào có thị trường lao động đầu ra thì tuyển dụng rất tốt.
Để giải quyết thực trạng này, Bộ đang phối hợp với Bộ Giáo dục bố trí tuyển sinh phân luồng, hướng lực lượng trẻ tham gia học nghề, tổ chức tốt đào tạo nghề nông thôn theo đúng địa chỉ, tăng số lượng lao động học nghề.
Về thực trạng sinh viên ra trường không có việc làm, Bộ trưởng Chuyền cho hay hiện có trên 200.000 sinh viên đào tạo nghề, và 500.000-600.000 sinh viên đại học, như vậy khi ra trường có khoảng 700.000-800.000 sinh viên. Nhưng thực tế hiện nay do tình hình kinh tế khó khăn nên việc làm cho người lao động còn hạn chế. Không phải tất cả sinh viên ra trường đều đang ngồi chơi, 60% sinh viên ở nông thôn về giúp cha mẹ.
Bộ sẽ cố gắng tìm giải pháp nâng cao chất lượng quản lý để sinh viên được đào tạo ngành nghề nào thì cống hiến và làm việc đúng chuyên ngành đó một cách cao nhất. Trước mắt với số thanh niên đã ra trường chưa có việc, Bộ sẽ chỉ đạo các trung tâm giới thiệu việc làm làm tốt công tác thông tin giữa người lao động, người sử dụng lao động.
Trong lĩnh vực quản lý lao động nước ngoài tại Việt Nam, đại biểu Đỗ Thị Hoàng bày tỏ lo ngại khi sinh viên ra trường không có việc làm, hàng trăm doanh nghiệp phá sản khiến người lao động mất việc. "Có thể chấp nhận lao động nước ngoài ở Việt Nam như thế nào", bà Hoàng hỏi.
Bộ trưởng Chuyền thừa nhận hiện nay nhiều doanh nghiệp phá sản, thanh niên ra trường chưa có việc làm còn đông, song hiện tượng lao động nước ngoài vào Việt Nam làm việc không phép vẫn còn. Đối tượng nào được phép vào Việt Nam làm việc đã được quy định rõ trong luật, trong đó nêu rõ người có trình độ chuyên môn kỹ thuật đáp ứng phù hợp với yêu cầu.
"Thực chất cũng có lao động không có chuyên môn nghiệp vụ song vẫn được chủ lao động sử dụng. Phần đông họ đi theo con đương du lịch, tham gia giai đoạn đầu - xây dựng và chủ yếu là lao động Trung Quốc", bà Chuyền nói và thông tin hiện có 78.000 lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam, phân đông là lao động kỹ thuật.
Để giải quyết tình trạng này, trong chương trình phối hợp các ngành liên quan, Bộ Lao động cùng với Bộ Công an ký hợp tác kiểm tra đối tượng này, phát hiện đối tượng sai để xử lý trục xuất theo đúng quy định, yêu cầu chủ công bố công khai khai nhu cầu tuyển dụng lao động rộng rãi.
"Trách nhiệm của Bộ Lao động là xây dựng văn bản hướng dẫn và kiểm tra thực hiện. Người lao động có vào được hay không là do ngành công an làm thủ tục xuất nhập cảnh, quản lý trực tiếp là địa phương", bà Chuyền nói.
Phản ánh tình trạng nhiều lao động Việt Nam đi xuất khẩu lao động, nhưng vi phạm hợp đồng, bỏ trốn; nhiều tổ chức lao động lừa đảo chiếm đoạt tiền một số cá nhân, đại biểu Nguyễn Ngọc Phương đặt câu hỏi: "Bộ giải quyết vấn đề này thế nào?".
Bộ trưởng Lao động thừa nhận tình trạng lao động bỏ trốn vẫn còn là vấn đề, nhất là ở thị trường Hàn Quốc. Số lao động Việt bỏ trốn chiếm trên 30% tổng số lao động Việt Nam làm việc tại Hàn Quốc, trong khi nước bạn yêu cầu là dưới 30% mới tiếp tục ký hợp tác với Việt Nam. Vì vậy, Bộ Lao động đã có buổi làm việc với nước bạn về vấn đề này.
Nói về giải pháp, Bộ trưởng Chuyền cho biết, Bộ đã cử người đến 13 tỉnh có số lao động xuất khẩu nhiều để cùng làm công tác tuyên tuyền, có quy định về xử phạt trên 300 người vi phạm quy định. Đồng thời, Bộ đề xuất Chính phủ sang Hàn để đến từng doanh nghiệp có lao động Việt ở đó để tuyên truyền.
Một số cá nhân tổ chức đã lợi dụng việc đưa người xuất khẩu sang nước ngoài để lừa tiền. Về việc này, Bộ đã ký với Bộ Công an và một số vụ việc đã được xử lý. Thông tin về doanh nghiệp được phép đưa người đi xuất khẩu lao động cũng đã được công khai trên trang của Cục Quản lý lao động nhà nước, vì vậy người lao động cần xem xét tìm hiểu kỹ trước khi đi. Phía Bộ sẽ tiếp tục thanh tra giám sát và mong muốn địa phương vào cuộc.
Vẫn liên quan đến đào tạo nghề chất lượng cao, đại biểu Nguyễn Thị Bích Nhiệm đề nghị Bộ trưởng giải thích "nghề nào là nghề được quốc tế công nhận, dạy xong sẽ làm gì, làm ở đâu". Đồng thời đại biểu cũng đề nghị Bộ lý giải cơ sở nào để Bộ đề xuất giao cho Bộ quản lý đào tạo nghề.
Bộ trưởng Chuyền cho biết, Chính phủ đã đồng ý cho ngành triển khai dự án đổi mới công tác dạy nghề để nâng cấp trình độ của người lao động. Mục tiêu năm 2015 chuyển giao được 34 bộ chương trình cấp độ ASEAN, cử cán bộ đi các nước học tập phương pháp giảng dạy. Đến nay Bộ đã chuyển giao xong 20 bộ giáo trình, đã cử 516 giáo viên, 45 hiệu trưởng đi đào tạo ở nước ngoài.
Còn về cơ sở nào để Bộ đề xuất giao cho quản lý nhà nước về dạy nghề, Bộ trưởng Chuyền cho rằng, Bộ không đặt vấn đề dứt khoát phải giao cho Bộ Lao động. Trước đây công tác dạy nghề được giao cho Bộ Giáo dục, từ năm 1998 thì chuyển về cho Bộ Lao động, năm 2006 thì giao cho Chính phủ quyết định giao cho Bộ nào, Chính phủ giao cho Bộ Lao động. Lần này chúng tôi cũng đề nghị Chính phủ quyết định giao cho bộ nào quản lý, qua báo cáo thì Chính phủ bảo giao Bộ Lao động.
Đánh giá phần trả lời chất vấn của Bộ trưởng Lao động cụ thể, rõ ràng, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đề nghị Bộ trưởng tiếp tục quan tâm đến vấn đề nổi lên lớn nhất là đào tạo nhân lực, cần mang tính đột phá để nâng cao năng suất lao động. Nhiều trường, nhiều lớp, số lượng đào tạo cả nông thôn thành thị khá nhiều nhưng hiệu quả chưa cao.
“Tình trạng thiếu việc làm có nguyên nhân khách quan, nhưng có nguyên nhân chính là lĩnh vực phụ trách của Bộ trưởng: chất lượng đào tạo, dự báo thông tin đào tạo, đào tạo ra chưa đáp ứng yêu cầu chất lượng. Tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm hiện tại rất hệ trọng”, Chủ tịch Quốc hội nói.
Chủ tịch mong Bộ tiếp tục rà soát chính sách, sắp xếp lại hệ thống đào tạo, kèm theo chính sách hỗ trợ người đi học - chủ yếu là nông dân, công nhân đào tạo lại, đặc biệt người dân tộc thiểu số… Đồng thời có chính sách hỗ trợ các cơ sở đào tạo; việc học chay nhiều, lý thuyết nhiều, học nghề mà thực hành ít lý thuyết nhiều thì không hiệu quả.
Đồng thời, Chủ tịch cũng yêu cầu Bộ quản lý chặt lao động nước ngoài, làm tốt hơn nữa kế hoạch đưa người lao động đi nước ngoài làm việc; tiếp tục đổi mới, cải tiến chế độ tiền lương; cùng chính quyền các cấp, công đoàn, công an, tòa án… kiểm soát để thanh kiểm tra phân loại giải quyết một cách tốt nhất, hạn chế tối đa tình trạng chậm đóng, nợ bảo hiểm xã hội. Bộ trưởng Lao động đã cam kết sang năm nợ đọng bảo hiểm xã hội sẽ xuống dưới 7.000 tỷ đồng.
Nam Phương - Phạm Hương