Tổng thống lâm thời Ukraine Oleksandr Turchynov, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry và thủ tướng tạm quyền Ukraine Arseniy Yatsenyuk bắt tay trong cuộc gặp tại Kiev hôm 4/3. Ảnh: AFP.
Phó giáo sư, tiến sĩ Vũ Dương Huân, nguyên giám đốc Học viện Ngoại giao, nguyên trưởng ban Nghiên cứu lịch sử ngoại giao, Bộ Ngoại giao, trao đổi với VnExpress về cuộc khủng hoảng ở Ukraine.
- Theo ông cuộc khủng hoảng lần này của Ukraine khác với Cách mạng Cam hồi 2004 thế nào?
- Lần này có thể coi là đợt hai của cách mạng, thể hiện sự "lật qua lật lại" của Ukraine trong việc chọn mô hình phát triển. Cách mạng Cam là khi ông Viktor Yushchenko và bà Yulia Tymoshenko chuyển hướng sang thân phương Tây, chống lại xu hướng thân Nga của ứng cử viên tổng thống Viktor Yanukovych. Bây giờ phe đối lập lại thay đổi xu hướng thân Nga của ông Yanukovych.
- Với những động thái của Nga và chính phủ tạm quyền Ukraine gần đây, liệu có xảy ra chiến tranh không?
- Mặc dù khủng hoảng đã tạm lắng xuống, song điểm nóng hiện nay là Cộng hòa tự trị Crimea. Nơi đây có đại bản doanh của Hạm đôi Biển Đen của Nga và có gần 60% người Nga sinh sống, đa số có quốc tịch Nga.
Tôi nghĩ có hai kịch bản chính. Một là có nguy cơ xảy ra chiến tranh nếu lãnh đạo Kiev đi quá "vạch đỏ". Tức là áp dụng các chính sách không đảm bảo lợi ích của Liên bang Nga trước hết ở Crimea, vi phạm thỏa thuận ký với Nga về hạm đội Biển Đen tiếp tục ở đó đến 2042. Khi đó chắc chắn người Nga sẽ phản ứng. Thượng viện Nga đã cho phép Tổng thống Vladimir Putin đưa lực lượng vũ trang đến Ukraine để bảo vệ người Nga. Ông Putin cho rằng phải sử dụng vũ trang là một lựa chọn, nhưng chỉ là phương cách cuối cùng.
Kịch bản thứ hai là hòa bình, nếu Nga và Ukraine thương lượng được để đảm bảo lợi ích của nhau.
- Các lực lượng chính nào sẽ tham gia bầu cử tại Ukraine vào tháng 5?
- Trước hết là các đảng có chân trong Quốc hội khóa VII được bầu ngày 28/10 năm ngoái sẽ tham gia tranh cử. Đó là đảng Tổ quốc của bà Yulia Tymoshenko, đảng Các khu vực của tổng thống bị phế truất Viktor Yanukovych, đảng Svoboda (Tự do), đảng Liên minh Dân chủ Cải cách của cựu vô địch đấm bốc thế giới Vitali Klitschko.
Trong đảng Tổ quốc, có hai ứng cử viên sáng giá là Thủ tướng Arseniy Yatsenyuk và Tổng thống tạm quyền Oleksandr Turchynov. Có thể bà Tymoshenco sẽ tham gia cuộc đua. Ưu thế rõ ràng đang nghiêng về phía đảng Tổ quốc, vì họ vừa giành thắng lợi trong cuộc khủng hoảng và có người ở chính quyền trung ương. Họ cũng được phương Tây ủng hộ.
- Vậy cựu tổng thống Viktor Yanukovych sẽ thế nào?
- Đương nhiên ông Yanukovych không thể tham gia tranh cử. Ông đã bị phế truất, không còn ở trong nước, lại đang bị chính quyền mới truy tố. Quốc hội do phe đối lập khống chế đã phế truất ông Yanukovych chứ không phải một cá nhân hay một nhóm nào. Tuy nhiên điều vi hiến là ở chỗ ông không có đơn từ chức và bị phế truất bằng bạo lực, trong bối cảnh Tổng thống và phe đối lập đã có thỏa thuận ngày 21/2 (trở lại Hiến pháp năm 2004 và thành lập chính phủ liên minh).
Sẽ có ứng cử viên của đảng Các khu vực của ông Yanukovych. Tuy nhiên, đảng này đang bị phân hóa. Nếu không có đông người ủng hộ phe biểu tình ở quảng trường Độc Lập trong quốc hội thì ông không đến nỗi bị phế truất. Ngoài ra, dư luận còn cho rằng chính quyền Yanukovych có tham nhũng. Điều đó tất nhiên ảnh hưởng tiêu cực đến ứng cử viên đảng Các khu vực.
- Nếu phe thân phương Tây thắng, liệu Ukraine có đi qua được khủng hoảng và tìm được đường đi cho riêng mình?
- Thách thức với đảng Tổ quốc của bà Tymoshenco chính là vấn đề Đông - Tây. Sẽ không có nhiều phiếu ủng hộ bà ở phía Đông và Nam Ukraine, vốn gắn bó truyền thống với Nga, không mặn mà với xu hướng thân phương Tây. Phía Đông và Nam lại có dân số đông hơn. Vì thế phe thân phương Tây nếu muốn có chiến thắng trong bầu cử phải phụ thuộc rất nhiều vào Kiev và các tỉnh trung lập.
Nếu phe thân phương Tây trúng cử tổng thống và giành quyền kiểm soát quốc hội thì cũng không đảm bảo khủng hoảng chấm dứt. Điều quan trọng về lâu dài là nước này phải chọn một mô hình, một con đường phát triển nhất quán cho Ukraine.
- Ai hay cái gì có thể giúp Ukraine thực hiện được điều quan trọng đó?
- Ukraine đang ở trong giai đoạn cực kỳ khó khăn, bất ổn chính trị, khủng hoảng kinh tế xã hội, ngân khố trống rỗng, đời sống người dân đi xuống. Đất nước này đang cần một nhà lãnh đạo thông minh, làm sao cân bằng được lợi ích của Đông và Tây. Phải có chính sách khôn ngoan, hợp lý, cân bằng lợi ích với Nga và phương Tây, đừng cực đoan đi theo một bên nào.
Tổng thống Viktor Yushchenko đi lệch theo phương Tây sau cách mạng Cam, còn sau bầu cử năm 2010 cựu tổng thống Yanukovych lại đi theo hướng thân Nga. Do vậy tình hình Ukraine luôn bất ổn. Đối với nước này, phải cân bằng Đông, Tây. Không chỉ đáp ứng nguyện vọng người dân miền Đông, miền Tây trong nước mà còn là lợi ích của các trung tâm quyền lực có ảnh hưởng lớn đối với Ukraine như Nga, Mỹ, Liên minh châu Âu. Tất nhiên việc đi trên dây rất khó.
Việt Anh