Tàu USS Fort Worth của Mỹ tuần tra tại Biển Đông hồi tháng 5. Ảnh: U.S. Pacific Fleet
Trung Quốc sẵn sàng tổ chức tập trận chung với các nước Hiệp hội Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) về những quy tắc xử lý đụng độ bất ngờ trên biển (CUES), tìm kiếm cứu hộ và cứu trợ thiên tai vào năm 2016, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Thường Vạn Toàn thông báo.
Theo Prashanth Parameswaran, cây bút chuyên về ASEAN của The Diplomat, đề xuất này cho thấy Trung Quốc muốn chứng tỏ mình là nước có trách nhiệm tại Biển Đông. Đồng thời, Bắc Kinh muốn trấn an những lo ngại của ASEAN về hoạt động xây đảo nhân tạo của mình và hạn chế sự can thiệp của bên ngoài vào tranh chấp, trong bối cảnh Mỹ đang lên kế hoạch điều tàu áp sát đảo nhân tạo, nhằm thách thức yêu sách chủ quyền của Trung Quốc.
Tuy nhiên, có một số điều cần chú ý trước khi ý tưởng này trở thành hiện thực. Theo Parameswaran, động thái này vẫn nằm trong chiến lược "ngày càng hung hăng" tại Biển Đông của Trung Quốc. Trung Quốc đưa ra một số cử chỉ hòa giải nhỏ, nhưng thực chất lại là bàn đạp để tiếp tục tiến những hoạt động gây mất ổn định lớn hơn rất nhiều. Cụ thể, ngay cả khi đề xuất tập trận chung, Trung Quốc vẫn sẽ tiếp tục kế hoạch xây dựng cơ sở quân sự trên các đảo nhân tạo, bất chấp điều này vi phạm cam kết "không quân sự hóa" mà Chủ tịch Tập Cận Bình đưa ra trong chuyến thăm Mỹ hồi tháng 9, cũng như Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông mà Bắc Kinh đã ký năm 2002.
Xem thêm: Mỹ dùng chiến hạm ngăn Trung Quốc 'nuốt lời hứa' ở Biển Đông
Thứ hai, tập trận chung ở Biển Đông không phải là ý tưởng mới mẻ hay chỉ Trung Quốc mới có. Điều đáng chú ý là Bắc Kinh đưa ra đề xuất sau khi một số quốc gia, trong đó có Mỹ và Nhật Bản, đã bàn bạc về việc tập trận với các nước thành viên ASEAN riêng rẽ.
Giới chức Philippines từng nhấn mạnh rằng cuộc tập trận hải quân đầu tiên của họ với Nhật Bản, được tổ chức tại Biển Đông, cũng là một bài tập an toàn hàng hải liên quan đến CUES, giao thức được phát triển bởi hải quân tây Thái Bình Dương, bao gồm cả Trung Quốc, vào năm ngoái. Do đó, đề xuất tập trận chung nên được xem là động thái mang tính phản ứng, nhằm hạn chế sự tham gia ngày càng tăng của cộng đồng quốc tế, chứ không phải là động thái chủ động.
Thứ ba, đề nghị của Trung Quốc có phạm vi thực hiện khá hạn hẹp. Cả ông Thường Vạn Toàn và Bộ Ngoại giao Trung Quốc đều cẩn thận làm rõ rằng hoạt động này có nội dung là tìm kiếm cứu nạn và cứu trợ thiên tai. Việc này cho thấy quan hệ quốc phòng của Trung Quốc với một số nước ASEAN vẫn đang được xây dựng từ một xuất phát điểm thấp, và vẫn phải đối mặt với những thách thức trong quá trình tiến triển, bao gồm cả sự thiếu tin tưởng.
Về tập trận chung, ngay cả với những nước có quan hệ khá thoải mái với Trung Quốc như Malaysia, Bắc Kinh và Kuala Lumpur đến năm ngoái mới lần đầu tiên tổ chức diễn tập quân sự song phương. Do đó, không ngạc nhiên khi đề xuất tập trận chung của Trung Quốc tại một khu vực nhạy cảm như Biển Đông sẽ chỉ có nội dung giới hạn.
Thứ tư, chưa rõ đề nghị của Trung Quốc sẽ tiến triển và được thực hiện như thế nào. Theo những nhà quan sát quan hệ ASEAN - Trung Quốc, chỉ trong ba năm qua, Bắc Kinh đã đưa ra một loạt đề xuất để thúc đẩy quan hệ với ASEAN, từ "khuôn khổ hợp tác 2 + 7" cho đến "đề xuất 10 điểm". Một vài trong số đó đã có tiến triển trong khi những đề nghị khác dường như đã "chết yểu". Theo Parameswaran, thực chất, đề xuất tập trận mới này cũng nằm trong kế hoạch 5 điểm mới của Bắc Kinh để thúc đẩy quan hệ an ninh ASEAN - Trung Quốc.
Thực tế, một số nước ASEAN đã tiếp nhận đề nghị với cách thức mà Bắc Kinh cảm thấy thoải mái. Cụ thể, Bộ trưởng Quốc phòng Indonesia Ryamizard Ryacudu đã đề xuất "tuần tra hòa bình" giữa Trung Quốc và ASEAN trong một cuộc họp song phương với người đồng cấp Trung Quốc. "Nếu các nước có lợi ích ở Biển Đông có thể tự giảm căng thẳng và quản lý xung đột, thì không cần phải có những bên khác tham gia vào việc giải quyết tranh chấp", Antara News dẫn lời ông, nói.
Tuy nhiên, không phải nước nào trong ASEAN cũng có quan điểm đồng điệu với Bắc Kinh. Chỉ huy hải quân cấp cao Philippines đã nói rằng Manila hoan nghênh đề nghị tập trận này như một cơ hội để xác minh rằng các đảo nhân tạo Trung Quốc xây dựng Biển Đông thật sự không có mục đích quân sự.
"Tình hình sẽ tốt nếu như Trung Quốc mở cửa các đảo nhân tạo, để chúng tôi neo đậu và ghé thăm những đảo này", ông nói. Theo Parameswaran, đây rõ ràng không phải là cách tiếp nhận mà Bắc Kinh mong muốn.
Xem thêm: Toan tính của Trung Quốc khi xây hải đăng phi pháp ở Trường Sa
Phương Vũ