Chủ tịch Tập Cận Bình và các tướng lĩnh Trung Quốc trong lễ công bố thành lập ba bộ tư lệnh mới. Ảnh: News.cn
Những ngày gần đây, báo chí Trung Quốc đưa tin dày đặc về chiến dịch cải tổ quân đội lớn nhất trong nhiều thập kỷ qua của Chủ tịch Tập Cận Bình, sau khi ông Tập thành lập ba bộ tư lệnh mới nhằm xây dựng một lực lượng vũ trang hiện đại hơn, có cấu trúc chỉ huy giống mô hình phương Tây hơn.
Nhưng những bài báo này lại không đề cập đến một lĩnh vực quan trọng chịu ảnh hưởng rất lớn trong cuộc đại cải tổ này, đó là các cơ quan tình báo quân đội Trung Quốc, lực lượng chịu trách nhiệm cung cấp các thông tin tình báo quan trọng cho các nhà hoạch định chính sách và hỗ trợ các chiến dịch quân sự của nước này, theo War on the Rock.
Peter Mattis, chuyên gia thuộc Chương trình Trung Quốc tại Quỹ Jamestown, cho biết cơ cấu tổ chức cơ bản của tình báo quân đội Trung Quốc suốt hàng chục năm qua là các đơn vị trực thuộc Bộ Tổng tham mưu, các quân khu và các phòng tình báo thuộc hải quân, không quân và Quân đoàn Pháo binh số Hai.
Các cơ quan đầu não của tình báo quân đội Trung Quốc đều nằm trong Bộ Tổng tham mưu, nên bất cứ thay đổi nào đối với cơ quan chỉ huy này đều có nguy cơ làm đảo lộn cả hệ thống tình báo. Tổng cục II trực thuộc Bộ Tổng tham mưu là đơn vị điều hành các hoạt động ngầm và tình báo con người (HUMINT) cùng ít nhất một cơ quan tư vấn là Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế Trung Quốc.
Tổng cục này cũng chịu một phần trách nhiệm đối với hoạt động nghiên cứu ảnh vệ tinh Trung Quốc và có thể là các thiết bị tình báo trên không. Sau khi Bộ Tư lệnh Hỗ trợ Chiến lược được thành lập, nhiều khả năng các chức năng tình báo vũ trụ trên sẽ được chuyển giao cho cơ quan này, theo ông Mattis.
Ngoài Tổng cục II, Bộ Tổng tham mưu Trung Quốc còn điều hành Tổng cục III, cơ quan tình báo tín hiệu quốc gia (SIGINT), có chức năng tương đương với Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ hay GCHQ của Anh. Tổng cục III chịu trách nhiệm bảo vệ hệ thống mạng và các đường dây thông tin liên lạc của chính phủ.
Tổng cục IV là đơn vị phụ trách hoạt động tình báo điện tử (ELINT) và tác chiến điện tử (EW), mới được thành lập trong giai đoạn 1977-1990, là cơ quan tình báo quân đội trẻ nhất của Trung Quốc, theo một nguồn tin quân sự nước này.
Còn các hoạt động tình báo chiến thuật khác được các quân chủng và quân khu thực hiện, và các đơn vị này có thể cùng phối hợp chịu trách nhiệm thực hiện các hoạt động chỉ huy và kiểm soát cấp chiến dịch. Các quân chủng, quân khu này đều có phòng tình báo được hỗ trợ bởi ít nhất một đơn vị trinh sát kỹ thuật.
Theo cuốn Khoa học Tình báo Quân sự và Thông tin Quân sự của quân đội Trung Quốc (PLA), các phòng tình báo này có thể xử lý, phân tích, đồng bộ hóa các thông tin tình báo để tham mưu cho quá trình ra quyết định của sở chỉ huy. Tuy nhiên, cuốn sách không nói rõ các phòng tình báo này có thể cung cấp những thông tin như thế nào dựa trên các báo cáo tình báo.
Các đơn vị trinh sát kỹ thuật sẽ hỗ trợ phòng tình báo bằng cách thu thập thông tin bằng các biện pháp kỹ thuật cấp chiến thuật như SIGINT, ELINT, hay thậm chí là các hoạt động trên mạng, theo một số báo cáo.
Các cơ quan tình báo quân đội Trung Quốc sẽ có nhiều xáo trộn sau khi cấu trúc chỉ huy được sắp xếp lại. Ảnh: PLA
Phó tổng tham mưu trưởng phụ trách đối ngoại và tình báo là quan chức tình báo quân đội cấp cao nhất, có thể tham gia vào quá trình hoạch định chính sách quốc gia bên ngoài cấu trúc chỉ huy của PLA. Đây là quan chức duy nhất trong chính phủ Trung Quốc có thể cung cấp thông tin tình báo từ mọi nguồn khác nhau, thế nên PLA đóng vai trò khó có thể thay thế trong quá trình ra quyết sách về đối ngoại của Bắc Kinh.
Bộ mặt mới sau cải tổ
Khi Trung Quốc quyết định thành lập Bộ Tổng tư lệnh Lục quân để đảm đương vai trò thay cho Bộ Tổng tham mưu, hệ thống tình báo quân đội của nước này tất yếu phải thay đổi theo để thích ứng với cấu trúc chỉ huy mới.
Theo chuyên gia Mattis, Bộ Tổng tư lệnh Lục quân nhiều khả năng sẽ có một phòng tình báo riêng, thậm chí là một đơn vị trinh sát kỹ thuật riêng biệt. Đây là cơ quan tình báo mới, nhưng nhân sự của nó có thể được điều chuyển từ những đơn vị chịu thay đổi lớn trong quá trình cải tổ.
Phòng tình báo và đơn vị trinh sát kỹ thuật mới của Bộ Tổng tư lệnh Lục quân có thể nhận gần như toàn bộ nhân sự từ Cục 2 thuộc Tổng cục II, đơn vị giám sát và phát triển các hệ thống thu thập thông tin khoa học và kỹ thuật tình báo. Các bộ phận khác của Tổng cục II giám sát hoạt động tình báo HUMINT ở nước ngoài hoặc phân tích các diễn biến của nước ngoài sẽ không phù hợp với hoạt động của Bộ Tổng tư lệnh Lục quân.
Ở cấp cơ sở, các phòng tình báo và đơn vị trinh sát kỹ thuật thuộc quân khu cũng sẽ chứng kiến nhiều thay đổi về mặt tổ chức, khi 7 đại quân khu của Trung Quốc được tái cơ cấu thành 4 chiến lược khu. Theo ông Mattis, nhiều phòng tình báo quân sự hiện nay ở các quân khu sẽ bị đóng băng hoặc giải tán, trong khi một số đơn vị khác được tổ chức lại cho phù hợp với cấu trúc chỉ huy mới.
Các đơn vị trinh sát kỹ thuật có thể sẽ tiếp tục hoạt động theo chức năng như hiện nay. Trong cuộc cải tổ lớn về cơ cấu tổ chức giai đoạn 1985-1988, khi cắt giảm khoảng một triệu quân và bớt số lượng quân khu từ 11 xuống còn 7, PLA đã không giải tán các đơn vị trinh sát kỹ thuật của các quân khu bị cắt giảm, thay vào đó, họ chỉ chuyển các đơn vị này vào các quân khu mới. Vì vậy các quân khu Thành Đô, Lan Châu và Nam Kinh đều có hai đơn vị trinh sát kỹ thuật.
Theo giới phân tích, sự thiếu đồng bộ, phối hợp giữa các cơ quan tình báo khác nhau suốt thời gian qua đã khiến PLA khó có thể huy động tất cả các nguồn lực tình báo vào công tác hỗ trợ hoạch định chính sách. Việc chuyển nhân lực các tổng cục tình báo thuộc Bộ Tổng tham mưu về Bộ Tổng tư lệnh Lục quân được coi là một động thái của PLA nhằm phân biệt rõ ràng hơn ưu tiên và mức độ khác nhau của các cấp chỉ huy trong quân đội.
Binh sĩ Trung Quốc đứng canh gác cạnh một tàu ngầm hạt nhân ở Thanh Đảo. Ảnh: WashingtonTimes
Câu hỏi lớn nhất đặt ra trong quá trình tái cấu trúc các cơ quan tình báo quân đội này là PLA sẽ làm như thế nào để tăng cường khả năng phối hợp giữa các đơn vị tình báo khác nhau, một trong những mục tiêu lớn nhất của cuộc cải tổ, theo ông Mattis.
Có rất nhiều bằng chứng cho thấy quân đội Trung Quốc muốn lực lượng tình báo tham gia sâu hơn vào quá trình ra quyết định, với việc đưa các tướng không quân và hải quân lên làm phó tổng tham mưu trưởng phụ trách tình báo. Bởi vậy bất cứ sự thay đổi nào dù là nhỏ nhất trong hệ thống này sẽ có thể gây xáo trộn rất lớn trong bộ máy tình báo đã vận hành suốt nhiều thập kỷ qua.
"Cuộc cải tổ sâu rộng của PLA sẽ tiềm ẩn nhiều hậu quả thứ cấp chưa nhìn thấy được. Dù đến nay Trung Quốc chưa công bố bất cứ thông tin gì về sự thay đổi của các cơ quan tình báo quân đội, nhưng sẽ là không thực tế nếu cho rằng hệ thống tình báo của PLA sẽ còn nguyên vẹn sau cuộc đại phẫu này”, chuyên gia Mattis nhấn mạnh.
Trí Dũng