Trong chuyến đi của ông Aquino tới Trung Quốc, hai nước đã ký tổng cộng 9 thoả thuận thương mại, gồm kế hoạch kinh tế 5 năm hướng tới mục tiêu nâng kim ngạch thương mại hai chiều lên 60 tỷ USD vào năm 2016 (tăng gấp 6 lần so với năm 2010) và nâng đầu tư trực tiếp hai chiều lên 1,5 tỷ USD vào năm 2016.
Những con số trên cho thấy tầm quan trọng của thương mại và đầu tư trong mối quan hệ giữa Philippines và Trung Quốc, đối tác thương mại lớn thứ ba của Manila hiện nay. Trọng tâm kinh tế trong chuyến công du của ông Aquino còn thể hiện qua đoàn tháp tùng có tới gần 300 doanh nhân thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau.
Tổng thống Philippines Benigno Aquino và Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào tại Bắc Kinh. Ảnh: AP. |
Tuy nhiên, ngay trước chuyến thăm trên, Manila đã nhiều lần cáo buộc Bắc Kinh có hành động gây hấn và bất hợp pháp tại vùng biển do Philippines quản lý ở Biển Đông, trong đó có việc bắn vào ngư dân, thả phao đánh dấu và quấy nhiễu tàu chở dầu.
Do đó vấn đề Biển Đông đã trở thành trung tâm chú ý trong chuyến đi Trung Quốc của ông Aquino, bất chấp việc ông nhấn mạnh thông điệp Philippines "mở cửa cho kinh doanh" và tập trung mời gọi các nhà đầu tư Trung Quốc trong những lĩnh vực như du lịch, nông nghiệp và xây dựng cơ sở hạ tầng.
Tầm quan trọng của mối quan hệ về kinh tế càng đặt tổng thống Philippines vào thế khó khi đến Bắc Kinh, vì theo giới phân tích ông sẽ bị chỉ trích nếu lảng tránh vấn đề Biển Đông trong chuyến thăm. Trong khi đó nhà lãnh đạo Philippines lại không muốn làm ảnh hưởng tới quan hệ kinh tế song phương vốn có ý nghĩa quan trọng đối với quốc đảo vùng Đông Nam Á này.
Tổng thống Aquino từng yêu cầu Trung Quốc chấp nhận để Liên Hợp Quốc giải quyết tranh chấp giữa các bên ở Biển Đông, điều mà Bắc Kinh kiên quyết gạt bỏ. Điều này càng tạo ra áp lực đè lên cá nhân nhà lãnh đạo Philippines phải tiếp tục duy trì quan điểm cứng rắn về Biển Đông trước nước chủ nhà Trung Quốc.
Không nằm ngoài dự đoán của giới phân tích, vấn đề Biển Đông đã được đề cập một cách chính thức trong chuyến công du Trung Quốc của ông Aquino. Ông và chủ tịch nước chủ nhà Hồ Cẩm Đào ra tuyên bố chung hôm 1/9, nhấn mạnh cam kết đối thoại hoà bình để giải quyết các tranh chấp trên biển.
"Hai nhà lãnh đạo trao đổi quan điểm về sự bất đồng trên biển và đồng ý sẽ không để bất đồng này ảnh hưởng đến bức tranh toàn cục của tình hữu nghị và hợp tác giữa hai nước", tuyên bố chung có đoạn. Bắc Kinh đánh giá chuyến thăm sẽ "nâng cao mối quan hệ hợp tác và chiến lược giữa Trung Quốc và Philippines". Còn bài xã luận trên Tân Hoa xã cho rằng quan hệ song phương sẽ được củng cố qua mối quan hệ thương mại chặt chẽ và "triển vọng giải quyết bất đồng" tại Biển Đông.
Nhìn chung đây chỉ là kết quả mang tính ngoại giao và văn phòng tổng thống Philippines ngay sau đó cũng nêu rõ rằng bất đồng xung quanh Biển Đông giữa Trung Quốc, Philippines và các nước khác không thể được giải quyết chỉ qua một cuộc gặp. "Đây là vấn đề có từ ít nhất những năm 1980 và một lần nữa chúng tôi không trông đợi sẽ có một giải pháp chỉ qua một cuộc gặp", chánh văn phòng tổng thống Philippines Ricky Carandang nhấn mạnh.
"Đó không phải là một nghị quyết mà Philippines và Trung Quốc có thể tự đạt được, vì còn có những nước khác tuyên bố chủ quyền tại Biển Đông. Do đó giải pháp phải được thực hiện trong khuôn khổ đa phương đó. Tôi nghĩ đây là một chiến thắng nhỏ cho tất cả các nước và tôi hy vọng tuyên bố chung sẽ dẫn lới việc giảm căng thẳng", ông Rarandang nói thêm.
Quan điểm trên của giới chức Manila cho thấy, dù Trung Quốc và Philippines đã có tuyên bố chung đề cập đến bất đồng liên quan đến Biển Đông, Manila vẫn coi đây là vấn đề chỉ có thể giải quyết thông qua cơ chế đa phương. Đồng minh quan trọng về quân sự của Philippines là Mỹ cũng chủ trương dàn xếp tranh chấp Biển Đông qua diễn đàn có nhiều bên.
Ngoài ra, cuộc gặp cấp cao Philippines - Trung Quốc cũng nhắc đến sự cần thiết của Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (DOC) và Bắc Kinh đồng ý hướng tới một thoả thuận mang tính bắt buộc. Những động thái như thế này nằm trong số rất nhiều bước đi cần có trước khi DOC được các bên thống nhất trở thành văn bản mang tính pháp lý và ràng buộc hơn hiện nay.
Một vấn đề nhạy cảm liên quan đến Biển Đông trong chuyến thăm Trung Quốc của ông Aquino là đề xuất thăm dò dầu khí chung giữa hai nước tại khu vực biển có tranh chấp. Trước đó, Thứ trưởng Bộ Thương mại và Công nghiệp Philippines Cristino Panlilio cho biết nước này đang có kế hoạch cùng khai thác dầu khí với tập đoàn Sino Petroleum của Trung Quốc.
Trên thực tế chưa có thoả thuận nào được ký trong khuôn khổ chuyến thăm liên quan đến khai thác dầu khí chung giữa Trung Quốc và Philippines tại Biển Đông. Nhưng đảng cánh tả Bayan Muna của Philippines đã ra tuyên bố sẽ đấu tranh đến cùng để ngăn chặn nếu chính phủ tính chuyện hợp tác với Trung Quốc thăm dò dầu mỏ tại quần đảo Trường Sa.
Trong khi đó, chuyến đi Trung Quốc của ông Aquino không có tác động nhiều đến chính sách quốc phòng của Philippines, đặc biệt là liên quan đến Biển Đông. Tư lệnh quân đội Philippines Eduardo Oban hôm 3/9 bày tỏ hy vọng bất đồng về biển đảo sẽ giảm xuống, nhưng ông khẳng định sẽ vẫn tiếp tục tăng cường sức mạnh cho hải quân và tuần tra tại các khu vực Philippines tuyên bố chủ quyền.
Philippines sẽ nhận chiếc tuần dương hạm lớp Hamilton thứ hai từ Mỹ vào năm tới. Chiếc đầu tiên đã cập cảng Manila hồi tháng trước và được đặt tên là Gregorio del Pilar. Theo kế hoạch hải quân Philippines sẽ có 3 chiến hạm loại này và chúng được triển khai để bảo vệ vùng đặc quyền kinh tế trên biển cũng như hoạt động khai thác dầu khí của nước này tại Biển Đông.
Đình Nguyễn