Sáng 23/9, ngày làm việc thứ 2 của phiên họp thứ 31, Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) và Luật Tổ chức VKSND (sửa đổi).
Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đặt vấn đề: "Khi xét xử mà không đảm bảo công tác tranh tụng thì đã đủ điều kiện việc mở phiên tòa chưa? Việc chống ép cung, bức cung, nhục hình, bỏ lọt tội phạm có thực sự hiệu quả khi bị can, bị cáo không có quyền im lặng?". Chủ tịch Quốc hội cho rằng nghi can có quyền im lặng cho đến khi có luật sư bảo vệ quyền lợi cho họ có mặt.
Nhấn mạnh quyền tự bào chữa, quyền nhờ người bào chữa của bị cáo và nguyên tắc đảm bảo tranh tụng trước phiên tòa, ông Hùng phân vân: "Nếu quá trình công tố không đảm bảo điều kiện ấy thì có dừng phiên tòa không?”. Chủ tịch Quốc hội lo ngại khi nguyên tắc xét xử độc lập không được thực thi thì tòa không đảm bảo công lý.
Ông Trương Hòa Bình, Chánh án TAND Tối cao giải trình, yếu tố tranh tụng đã được cụ thể trong Bộ Luật tố tụng hình sự, dân sự, hành chính… Nếu thay đổi cần điều chỉnh các luật này.
Về quyền im lặng của nghi can, Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Hòa Bình nhận định đây là vấn đề lớn, nhiều nước đã áp dụng. Nếu thực hiện cần có định hướng nếu không sẽ gây xung đột với cơ quan điều tra. "Chúng tôi không dám đưa vấn đề này vào dự thảo”, Viện trưởng Nguyễn Hòa Bình nói.
Theo ông, với quyền trên luật sư và nghi can "đương nhiên là thích".
Giải trình dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi), Chánh án Trương Hòa Bình đề xuất tòa án được kiểm tra toàn bộ quá trình điều tra, truy tố. Điều này tránh quyền con người, quyền công dân của người bị tình nghi phạm tội bị vi phạm mà tòa án không biết.
Tòa án cũng muốn quyền xác minh, điều tra bổ sung chứng cứ với những vụ án đang trong giai đoạn truy tố hoặc chờ xét xử nhằm tránh oan sai, bỏ lọt tội phạm. Lý do của đề xuất này, theo ông Bình do có hiện tượng tòa trả hồ sơ điều tra bổ sung nhưng VKS không thêm được gì khiến tòa cũng "đành bó tay".
Không đồng tình với nội dung này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng cho rằng tòa án chưa thể "vào" vụ án ngay từ đầu vì đó là việc của công an và VKS. "Quyền điều tra, truy tố phải độc lập", ông Hùng nhấn mạnh.
Trao đổi lại, Chánh án Trương Hòa Bình giải thích, một số vụ án hình sự nhiều lần trả hồ sơ song kết quả không có gì mới nên tòa đành mở phiên xử mà không đủ căn cứ. "Nếu đúng tinh thần hiến pháp mới, khi không đủ căn cứ, tòa tuyên nghi can không phạm tội. Thế nên mới đề nghị tòa có quyền tham gia vào quá trình điều tra, truy tố", ông Bình nói.
Đề xuất này của ngành tòa án khiến Viện trưởng Nguyễn Hòa Bình băn khoăn: "Tòa mà đi điều tra vụ án ngay từ đầu thì có đủ lực lượng? Nếu có quyền này thì rõ ràng quyền lực của tòa rất cao”.
Tiếp tục bàn về thẩm quyền của tòa án, ông Phan Trung Lý, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật, cho rằng chỉ nên tuyên án công khai với phiên tòa hình sự; còn dân sự, lao động liên quan đến đời tư của công dân thì không
Ông Lý cũng kiến nghị rà soát lại, hạn chế những vụ án hình sự do tòa quân sự xét xử. "Quân nhân phạm tội trong phạm vi thời gian thực thi nhiệm vụ quốc phòng mới do tòa quân sự xét xử chứ phạm tội ngoài phạm vi đó thì không", ông nói.
Trình bày dự thảo Luật Tổ chức VKSND (sửa đổi), giải thích đề xuất VKS được thực hiện quyền công tố sớm hơn, ngay từ khi có hành vi tội phạm xảy ra, Viện trưởng Bình cho hay tại một số vụ án khi bắt nghi can "đã xảy ra bức cung, dùng nhục hình dẫn đến chết người, oan, sai". Hơn nữa, việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm còn tiềm ẩn nguy cơ bỏ lọt tội phạm.
"Trên thực tế, những việc này diễn ra trước khi khởi tố vụ án, nếu chỉ quy định VKSND thực hành quyền công tố từ khi khởi tố vụ án hoặc từ khi khởi tố bị can như hiện hành thì không đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và yêu cầu chống oan, sai, chống bỏ lọt tội phạm", ông Bình nói
Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc ông Ksor Phước cho rằng nên tùy vụ án cụ thể mà xác định giai đoạn tham gia công tố của VKS, vừa tránh bỏ lọt tội phạm, tránh gây oan sai lại tránh trùng công việc với cơ quan điều tra.
Phó chủ tịch Quốc hội Tòng Thị Phóng lo ngại: “Nếu VKS tham gia từ quá trình điều tra thì có “kham” nổi không?”. Trong khi đó người đồng cấp của bà là ông Uông Chu Lưu đồng ý với việc VKS tham gia công tố từ khi nhận tin báo tố giác tội phạm.
Trong phiên họp sáng nay, trước việc VKS đề nghị mở rộng thẩm quyền điều tra một số loại tội phạm vi phạm hoạt động tư pháp và tất cả các loại tội phạm tham nhũng, Thường vụ cho rằng cần cân nhắc kỹ, cụ thể hơn.
Chiều nay, Thường vụ tiếp tục phiên làm việc với phần cho ý kiến dự án Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân.
Bảo Hà