Ba nghiên cứu mới đây đã cùng đưa đến nhận định đó. Chúng cũng giúp giải thích tại sao kiểu sinh sản lưỡng tính (có sự tham gia của cả giống đực và cái) lại phổ biến đến vậy trong hầu hết các sinh vật trên trái đất, và tại sao một số loài động vật, cá, vi khuẩn và côn trùng có thể sinh sản vô tính.
Trong nghiên cứu đầu tiên, William Hughes thuộc Đại học Sydney và Jacobus Boomsma thuộc Đại học Copenhagen đã nghiên cứu loài kiến Panamanian. Họ phát hiện thấy, bất chấp việc phải trả giá đắt cho hành vi giao phối, đôi khi bằng cả tính mạng mình, kiến cái có nhiều bạn tình sẽ có thế hệ con khoẻ mạnh hơn so với hậu duệ của những con chung thuỷ một chồng. Thí nghiệm được thực hiện bằng cách thả một loại nấm ký sinh vào các nhóm kiến non. Kết quả là, những con có mẹ "trăng hoa" sống sót tốt hơn những con có mẹ chung thuỷ.
"Nghiên cứu của chúng tôi chứng tỏ rằng nữ chúa của các loài côn trùng xã hội được lợi từ việc đa phu, bởi việc đó giúp đa dạng hoá gene cho tổ và nhờ thế chúng có sức chịu đựng tốt hơn", Hughes nói.
Con người trong lịch sử dường như cũng chơi khăm nhau khá nhiều. Tại đại học Arizona ở Tucson, các nhà khoa học đã nghiên cứu ADN từ nhiễm sắc thể Y (chỉ truyền từ cha xuống con trai) và ADN ty thể (chỉ truyền từ mẹ sang con gái). Mẫu ADN được lấy từ 389 cá thể đại diện cho một số quần thể người khác nhau trên thế giới, trong đó có người Hà Lan và Nam Phi.
Các nhà nghiên cứu nhận thấy, trong khi có nhiều đàn ông bị bật ra khỏi kho tàng gene hơn phái nữ, thì nhiễm sắc thể Y lại đa dạng đến mức nó chứng tỏ cánh mày râu đã vô cùng hào phóng khi ban phát tình yêu cho nhiều bạn tình khác nhau.
"Con người có thể cho rằng mình là loài chung thuỷ một vợ một chồng, nhưng thực tế chúng ta bắt nguồn từ giai đoạn tiến hoá mang hơi hướng chế độ đa thê", Michael Hammer, thành viên nhóm nghiên cứu cho biết. "Còn nếu nói chúng ta đang chuyển sang chế độ một vợ một chồng, thì điều đó phải xảy ra gần đây đến mức nó chẳng để lại dấu ấn nào trên bộ gene cả".
Đồng tác giả nghiên cứu, Jason Wilder, bổ sung: "Một biến thể hiện đại của tình trạng đa thê mà chúng ta đang chấp nhận là đàn ông có xu hướng tái hôn sau khi ly dị và có nhiều con hơn nhiều so với phụ nữ".
Trong một nghiên cứu khác, nhà sinh học Maurine Neiman tại Đại học Indiana đã phân tích cả các loài lưỡng tính và vô tính để xác định tại sao sinh sản lưỡng tính phổ biến như vậy trong thế giới động vật.
Công bố trên tạp chí Animal Behavior, báo cáo của Neiman cho rằng giống cái vô tính (con cái tự nhân bản ra các con non mà không cần giao phối) là hiện tượng mới trong sự tiến hoá, với hầu hết các loài xuất hiện trong khoảng 100.000 năm qua. Theo đó, tất cả các loài có khả năng sinh sản vô tính đề cập đến trong nghiên cứu của bà, như thằn lằn, cá, ốc sên, bọ cánh cứng, gián, động vật đẳng túc... đều bắt nguồn từ các tổ tiên lưỡng tính.
Sự phụ thuộc vào các con đực trong việc kích thích và thay đổi hoóc môn dường như đã ngăn cản quá trình sinh sản vô tính ở hầu hết các loài này, và tạo một lợi thế ngắn hạn cho các loài lưỡng tính.
Tuy nhiên, ít nhất một loài động vật mà Neiman nghiên cứu - thằn lằn cái vô tính thuộc chi Cnemidophorus - thực hiện hành vi giao cấu giả với các con cái khác, và trở thành một "hiện tượng thành công sinh thái".
"Vì chỉ có con cái trực tiếp đóng góp vào tỷ lệ gia tăng dân số, nên một quần thể bao gồm những cá thể sinh sản vô tính như vậy sẽ có tỷ lệ tăng dân số nội tại cao gấp đôi một quần thể lưỡng tính tương tự", Neiman nói. "Con cháu của một cá thể đột biến vô tính trong một quần thể sinh vật lưỡng tính sẽ nhanh chóng đánh bại những hậu duệ lưỡng tính của quần thể ban đầu".
Cho đến nay, điều này không xảy ra ở hầu hết các loài, vì con đực sẽ đánh đuổi những cá thể vô tính, và sự phụ thuộc vào các hành vi giao cấu vẫn sẽ tồn tại.
Ellen Ketterson, giáo sư sinh học tại Đại học Indiana, tin rằng giả thuyết và dữ liệu của Neiman đều có sức thuyết phục. Bà không cho rằng sinh sản vô tính sẽ có nhiều cơ hội được chọc lọc tự nhiên chấp thuận, bởi nó làm mất đi đa dạng gene, khiến các loài trở nên mẫn cảm hơn với bệnh tật và ký sinh trùng.
Thuận An (theo Discovery)