Trao đổi với báo chí chiều 8/12, GS Phan Huy Lê nói rõ hơn nội dung mà Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Hội Khoa học lịch sử Việt Nam đã trao đổi dưới sự chủ trì của Ban Tuyên giáo trung ương. GS Lê cho biết, đại diện hai bên đã có buổi làm việc thiện chí, qua thảo luận đã thống nhất một số vấn đề nền tảng.
Đề cao môn Sử
Về vị trí môn Sử trong giáo dục phổ thông, cả Bộ Giáo dục và Hội Khoa học lịch sử đều đề cao. "Điều này không cần thảo luận vì Nghị quyết Quốc hội đã nêu tiếp tục giữ môn Lịch sử trong chương trình và sách giáo khoa mới, nghĩa là trước đây như thế nào thì nay phải như thế", GS Lê nói.
Chủ tịch Hội khoa học Lịch sử Việt Nam cho hay, ông và nhiều chuyên gia kiến nghị Sử là môn bắt buộc, độc lập trong cả nền giáo dục phổ thông. Điều này không có nghĩa muốn tách Sử ra khỏi môn khác mà chỉ muốn đối xử với Lịch sử một cách xứng đáng với vị trí và yêu cầu của nó trong nền giáo dục phổ thông.
"Người ta đưa ra kinh nghiệm của nhiều nước, có nước thì để nguyên, có nước tích hợp, có nước thì bỏ, hoặc bắt buộc ở cả cấp THCS, cấp THPT. Tôi nói rằng học tập kinh nghiệm các nước là rất quan trọng, nhưng không nên bê nguyên mô hình của nước nào vào giáo dục Việt Nam", GS Lê kể.
Ông chia sẻ rất buồn vì Việt Nam cho đến nay vẫn chưa xây dựng được nền giáo dục độc lập. Trước đây thời Quân chủ thì theo mô hình Trung Quốc (Nho giáo, tất nhiên có sáng tạo), thời Pháp thuộc là theo mô hình của Pháp do chủ nghĩa thực dân áp đặt, sau cách mạng tháng 8, chủ yếu sau hiệp định Giơnevơ Việt Nam mới xây dựng và phát triển mạnh giáo dục Việt Nam kể cả trung học và đại học bị ảnh hưởng của mô hình Xô Viết.
Lịch sử là quốc sử
GS Lê và các chuyên gia thống nhất môn Lịch sử trong đó có Lịch sử Việt Nam (Quốc sử) vô cùng quan trọng, phải đặt ngang với môn tiếng Việt (Quốc ngữ) và Văn học Việt Nam (Quốc văn). Quốc sử, Quốc ngữ, Quốc văn phải là những môn cơ bản, bắt buộc suốt trong nền giáo dục phổ thông.
GS phân tích, ở nước nào cũng vậy, Sử luôn là môn nền tảng, tri thức loài người xuất phát đầu tiên chính từ Sử học, sau đó mới phát triển và phân hóa. Môn nào cũng phải đi vào lịch sử mới hiểu được mình, Toán học cũng có lịch sử của toán học và Địa lý có lịch sử của Địa lý. Như vậy, môn Sử học không những là cơ bản, nền tảng của Khoa học xã hội và nhân văn, mà là môn thâm nhập vào mọi ngành khoa học khác, kể cả khoa học tự nhiên.
Đặc điểm nổi bật của Lịch sử Việt Nam là trong quá trình xây dựng đất nước luôn luôn bị cắt ra bởi những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Và nguy cơ đe dọa nền độc lập dân tộc gần như là thường xuyên, nên ông cha ta từ thời xa xưa luôn coi trọng giáo dục thế hệ trẻ về tư tưởng, tình cảm với đất nước. Hiện nay cũng vậy, phải luôn luôn bảo vệ chủ quyền đất nước, chưa kể bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ Việt Nam. Trong bối cảnh đó, vị trí của môn Sử phải được quan tâm nhiều hơn.
GS Phan Huy Lê. Ảnh: HT
Giới Sử học không quay lưng với tích hợp
GS Lê chia sẻ, mấu chốt của cuộc tranh luận là một số người cho rằng giới sử học quay lưng với tích hợp, trong khi đây là xu thế của giáo dục hiện đại. "Tôi rất bất bình vì cách nói này, vì như vậy hoặc là không hiểu gì, hoặc là cố tình gán cho giới sử học hiểu biết non kém. Tôi khẳng định, có hai vấn đề đặt ra ở đây, bản thân môn học và quan hệ của các môn học với nhau. Lịch sử là môn đi đầu trong quá trình tích hợp khoa học", Chủ tịch Hội khoa học Lịch sử Việt Nam khẳng định.
Theo ông, tích hợp không phải bây giờ mới đặt ra mà từ nửa sau thế kỷ 20, sau chiến tranh thế giới thứ hai, trong đó sử học ở Việt Nam là một trong những ngành đi đầu. Những năm 80, GS Hoàng Phương đã viết cuốn sách "Tích hợp Đông Tây". Sử học từ những năm 80 cũng đã được đẩy mạnh tích hợp, giảng dạy tích hợp.
Sử học trước đây (cổ điển) khi nghiên cứu lịch sử chỉ dựa trên những nguồn tư liệu chính là chữ viết, đặc biệt là chữ viết chính thống. Còn sử học hiện đại thì coi sử liệu không phải chỉ có chữ viết, mà tất cả những gì chứa đựng thông tin về quá khứ đều là tư liệu, như nghiên cứu về khảo cổ, khoa học tự nhiên, địa lý, môi trường sinh thái, vận dụng của thành tựu của toán, lý, hóa trong thẩm định niên đại của sử...
"Việc tích hợp Sử với môn khác là xu thế của giáo dục hiện đại, Hội không phản đối mà còn ủng hộ vì sử học có mối quan hệ với các ngành khác. Nhưng phải hiểu tích hợp là gì? Đó không phải là gán ghép một cách cơ học một bộ phận của môn này với bộ phận của môn khác. Như vậy không phải là tích hợp mà là sự cắt xén và gán ghép hữu cơ", GS Lê nhấn mạnh.
Thống nhất để Sử độc lập và bỏ môn Công dân với Tổ quốc
GS Lê cho hay, sau khi trao đổi những vấn đề chung, hai bên đi vào cụ thể, thống nhất hoàn toàn ở cấp tiểu học phải tích hợp Sử vì cấp học này chưa có phân hóa. Môn mà Bộ Giáo dục đưa ra có thể chấp nhận được như môn Cuộc sống quanh ta, Tìm hiểu xã hội, Tìm hiểu tự nhiên. Cùng với tên gọi các môn, hai bên đồng tình cần nghiên cứu sâu hơn nữa là trong môn tích hợp đó phải chọn kiến thức gì để đưa vào.
Còn ở THCS, dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể của Bộ có môn Khoa học xã hội, từ đầu Hội Khoa học lịch sử đã phản đối vì nó không đúng ngay từ tên gọi. Tên là Khoa học xã hội nhưng thực chất chỉ có môn Sử - Địa. Vì tên gọi không phản ánh đúng nội dung nên hai bên thống nhất bỏ môn Khoa học xã hội, trả về 2 môn độc lập là Sử, Địa riêng biệt.
Hội yêu cầu riêng Sử, từ THCS phải là môn độc lập và bắt buộc, ý kiến này cũng gần như thống nhất. Tuy nhiên, Thứ trưởng Nguyễn Vinh Hiển băn khoăn Sử và Địa có những cái tương đồng có thể tích hợp, vậy khi tách ra 2 môn thì tích hợp thế nào. Ví dụ, nói về chủ quyền Trường Sa, Hoàng Sa thì nên tích hợp Sử - Địa lại cho hiệu quả tốt hơn. Bởi trên nền tảng Địa lý sẽ lồng vào đó lịch sử về chủ quyền biển Đông của Việt Nam.
Bộ Giáo dục cũng băn khoăn nếu tách ra thì sách giáo khoa viết thế nào: Có một sách về Sử, một sách về Địa, một sách tích hợp về Sử - Địa hay như thế nào? "Nhưng những điều đó thuộc về kỹ thuật, Bộ Giáo dục có trách nhiệm nghiên cứu. Chỉ cần thống nhất nguyên tắc từ THCS phải tách riêng môn Sử, Địa. Môn Lịch sử từ đây phải coi là môn độc lập, bắt buộc", GS Lê nêu quan điểm.
Theo GS Lê, lên cấp THPT thì vấn đề phức tạp hơn, vì liên quan đến môn Công dân và Tổ quốc. "Tôi rất mừng vì chính người thiết kế môn học này là PGS Đỗ Ngọc Thống, Vụ phó Giáo dục Trung học đã chủ động đề xuất bỏ môn này. Phần về an ninh quốc phòng, giáo dục công dân có thể tích hợp, nhưng Lịch sử thì tách ra", GS Lê nói và cho hay hai bên đã thống nhất một điểm rất căn bản, đó là bỏ môn Công dân với Tổ quốc, trả môn Lịch sử về vị trí độc lập của nó.
Lan Hạ