Bắc Hà được xem là vương quốc mận tam hoa với diện tích trồng chuyên canh gần 1.000 ha, mỗi năm thu hoạch khoảng 3.000 tấn quả. Mận được trồng chủ yếu ở các xã: Na Hối, Tà Chải, Bản Phố và thị trấn Bắc Hà.
Hiện Trại nghiên cứu và sản xuất rau quả Bắc Hà (Lào Cai) trồng hơn 500 cây mận thuần chủng có tán rộng, thân thấp. Được chăm sóc tốt nên quả mận to, ngọt, giòn, trung bình 20 quả/kg.
Mận tam hoa trồng đến năm thứ ba sẽ cho thu hoạch. Cây ra hoa vào nửa cuối tháng 2 và chín vào cuối tháng 5. Người dân ở đây chủ yếu là người Mông, sống bằng nghề trồng ngô và mận, một năm một vụ.
Năm 1990-2000, diện tích trồng mận ở Bắc Hà phát triển mạnh lên đến 2.300 ha, giá bán xuống thấp chỉ 300 đồng/kg, vì thế nhiều người phá đi trồng cây khác. Đầu năm 2011, tỉnh Lào Cai đánh giá lại tiềm năng và tầm quan trọng của cây mận trong đời sống nông nghiệp vùng cao Bắc Hà, sau đó quy hoạch diện tích trồng mới, đầu tư giống, kỹ thuật để mận trở thành hình ảnh của nông nghiệp Bắc Hà.
Giống mận này còn trồng ở các tỉnh vùng cao Lai Châu, Sơn La, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Nghệ An..., nhưng mận Bắc Hà ngon hơn cả. Lý giải điều này, ông Lương Quang Thạch, Trại trưởng Nghiên cứu và Sản xuất rau, quả Bắc Hà chia sẻ: "Huyện vùng cao Bắc Hà được thiên nhiên ưu đãi về thổ nhưỡng và khí hậu nên quả to hơn. Những vùng trồng mận khác nóng nhiều, thời gian tích lũy dinh dưỡng ngắn khiến mận chín sớm".
Mận tam hoa là loại cây ôn đới, điều kiện khí hậu tốt nhất để phát triển là ở độ cao 800-1.200 m so với mực nước biển, nhiệt độ hơn 20 độ C. Cây mận cổ thụ quả mọc ở bất kỳ phần nào của thân cây.
Trại nghiên cứu và sản xuất rau quả Bắc Hà đang lưu giữ nguồn giống cây có phẩm chất tốt, để nhân giống. Rổ mận này được hái từ cây đầu dòng có tuổi đời 30 năm.
Tên gọi mận tam hoa được người dân dựa vào vẻ ngoài của quả mận gồm 3 lớp: Lớp phấn (bao hết quả), lớp vỏ (màu tím khi chín), lớp thịt màu đỏ. Tại Bắc Hà, người trồng mận chủ yếu là đồng bào Mông, điều kiện kinh tế khó khăn, mỗi vụ mận chăm sóc cây bằng cách sử dụng phân hữu cơ, vi sinh và phòng trừ dịch hại tổng hợp (kết hợp các phương pháp để hạn chế tối đa chất hóa học).
Những ngày này giá mận đầu mùa đang rất cao, từ 20 đến 40 nghìn đồng/kg. Cây mận tam hoa là niềm tự hào của người dân vùng núi Bắc Hà (Lào Cai).
Ngọc Thành