Trong khuôn viên di tích Phủ Chủ tịch (Ba Đình, Hà Nội) có 3 ngôi nhà gắn với một quãng đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh: nhà 54, nhà sàn và nhà 67. Nhà 54 là ngôi nhà Chủ tịch Hồ Chí Minh từng ở và làm việc khoảng 4 năm (từ tháng 12/1954 đến giữa tháng 5/1958). Nhà 54 có ba phòng, phía giáp ao là phòng làm việc, cũng là nơi tiếp khách, ở giữa là phòng ăn, kế tiếp là phòng ngủ.
Phía trái nhà 54 có một gara nhỏ trưng bày những chiếc ôtô: Pô-bê-đa, Pơ-giô 404, xe Zit và Von-ga chống đạn. Đây là những chiếc xe đã phục vụ Hồ Chủ tịch.
Đường Xoài, con đường rộng 5 mét, dài hơn 200 mét có hai hàng cây xoài cổ thụ. Con đường được nhiều người biết tới qua bài thơ “Theo chân Bác” của nhà thơ Tố Hữu: “Anh dắt em vào cõi Bác xưa/ Đường Xoài, hoa trắng nắng đu đưa”...
Ngôi nhà sàn trong quần thể Khu lưu niệm tại Phủ Chủ tịch là nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sống và làm việc lâu nhất trong cuộc đời hoạt động cách mạng của mình. Nó không chỉ mang đậm dấu ấn lịch sử, mà còn là một di sản kiến trúc, văn hóa của Việt Nam.
Ngôi nhà được thiết kế theo kiểu nhà sàn của đồng bào Tây Bắc: dài 10,5 m, rộng 6,2 m, có hai tầng. Tầng trên có hai phòng, mỗi phòng rộng trên dưới 10 m2 dùng làm phòng ngủ và phòng làm việc về mùa đông, ngôi nhà hoàn thành ngày 1/5/1958.
Gầm nhà sàn là nơi Hồ Chủ tịch thường làm việc về mùa hè, nơi họp Bộ Chính trị quyết định nhiều vấn đề quan trọng của cách mạng Việt Nam, nơi tiếp khách thân mật. Hiện nay, gần 250 tài liệu và toàn bộ kiến trúc, khuôn viên nhà sàn được bảo quản, giữ gìn như những ngày cuối cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh sống và làm việc.
Tầng trên nhà sàn có một phòng làm việc và một phòng ngủ. Ngăn dưới cùng của giá sách là chiếc máy chữ, được Chủ tịch sử dụng hàng ngày như một cây bút.
Tiện nghi sinh hoạt trong phòng ngủ có chiếc giường gỗ trải chiếu cói, mùa đông trải thêm tấm đệm, chăn bông và một lò sưởi điện nhỏ. Trên bàn làm việc ở phòng ngủ còn một số sách, tạp chí, chiếc mũ cối và chiếc đài bán dẫn của bà con Việt kiều Thái Lan tặng. Trên chiếc tủ nhỏ đặt ở đầu giường vẫn còn chiếc đồng hồ và cuốn sách Cuộc kháng chiến chống xâm lược Nguyên Mông thế kỷ XIII mà Hồ Chủ tịch đang đọc dở.
Nhà 67 nằm phía sau nhà sàn (cách khoảng 30 m), được khởi công xây dựng ngày 1/5/1967, khánh thành ngày 20/7/1967. Tường nhà dày hơn 60 cm, trần nhà dày hơn một mét, đều được làm bằng bê tông, cốt thép… Đây là nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh họp với Bộ Chính trị, làm việc trong thời gian đế quốc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc (1967 - 1969) và cũng là nơi Hồ Chủ tịch chữa bệnh và qua đời, nên thường được gọi là nhà 67 hoặc DK2.
Cuốn lịch treo tường dừng lại ở ngày 2/9/1969.
Chiếc đồng hồ trên tủ nhỏ cạnh giường dừng lại ở thời khắc lãnh tụ đi xa: 9 giờ 47 phút.
Phòng chữa bệnh cho Chủ tịch Hồ Chí Minh từ ngày 24/8 đến 2/9/1969. Phòng có các thiết bị hồi sức cấp cứu hiện đại nhất lúc bấy giờ. Phòng được mở cửa cho khách tham quan vào 2009, nhân kỷ niệm 40 năm ngày mất của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Ngọc Thành