Huyện Chi Lăng (Lạng Sơn) có 8 trong số 21 xã, thị trấn trồng được na với tổng diện tích trên 1.500 hecta. Giống na trồng trên núi đá vôi mang hương vị riêng là đặc sản thương hiệu của vùng.
Na xuất hiện từ khoảng năm 1960 tại huyện. Do thổ nhưỡng và khí hậu, đặc biệt với mùa đông rất lạnh, mùa hè chỉ nóng vào ban ngày nên na trồng được một vụ và có vị khác với na ở các tỉnh như Thái Nguyên, Quảng Ninh, Tây Ninh...
"Gia đình ở thị trấn Đồng Mỏ sáng dậy từ 4h để sang vườn trồng na thu hoạch quả. Từ nhà đến vườn đi khoảng 6 cây số bằng xe máy và 2 km leo núi", anh Lâm Văn Bằng, thị trấn Xóm Mới, chia sẻ.
"Khi mắt na mở to, màu trắng sáng nghĩa là có thể thu hoạch, để 3 ngày là chín hẳn. Hai tiếng buổi sáng mỗi người chọn lọc và cắt được 45kg", chị Nguyễn Thị Nhất vừa gom những quả na vừa nói.
Việc khai thác na cần nhẹ nhàng để giữ cho quả còn nguyên vẹn và đẹp mã. Mỗi quả được cắt gọn gàng bằng kéo sắc.
"200 cây na trồng 20 năm của gia đình ở xã Chi Lăng, Na mọc chủ yếu trên các dãy núi cao, mỗi gốc trồng chỉ cần một thúng nhỏ đất tại các hốc đá kèm theo phân bón là mọc tốt", anh Mai cười nói.
Quả na to và đều đẹp nhất huyện tập trung ở lung lũng dốc Lân Đáy, Hán Dài, Hán Cụt. Vùng này bao quanh bởi núi đá nên việc đi lại rất khó khăn.
Một gia đình hai người 4 tiếng buổi sáng có thể hái được 90kg na. Na sau khi thu hái xong được tập kết phân loại và xếp vào thúng để gánh xuống chợ.
Nhiều năm gần đây người dân trồng na hướng đến kỹ thuật canh tác, đồng thời theo hướng an toàn nên chất lượng được cải thiện. Mỗi gánh na 45kg được người dân lần lượt gánh từ trên núi xuống chợ bằng đường mòn. Công việc vận chuyển tốn rất nhiều thời gian và sức khoẻ.
Người không mang vác gì di chuyển trên núi đá đã khó khăn, nên người vận chuyển cần có sức khỏe và khả năng giữ thăng bằng tốt.
"Mỗi ngày 6 anh em thu hoạch khoảng 3 tạ, quả na năm nay đẹp hơn do mưa ít, nếu mưa nhiều quả sẽ nhỏ. Cứ 200 cây na mỗi vụ gia đình thu 40 triệu đồng. Giá na từ 30 đến 60 nghìn đồng/kg thì người dân đã có lãi", chị Hứa Thị Phương nói.
Những gánh na theo chân người dân Chi Lăng chảy từ núi về xuôi và xuất khẩu.
Ông Đoàn Thanh Sơn, Chủ tịch huyện Chi Lăng, cho biết: "Toàn huyện có 8/21 xã, thị trấn trồng được na. Huyện Chi Lăng đã có 3.500 hộ trồng na trên diện tích 1.500 hecta, phần lớn phải đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, một diện tích nhỏ theo tiêu chuẩn VietGap, GlobalGap. Doanh thu riêng với na một năm ở Chi Lăng khoảng 300 tỷ và Hữu Lũng khoảng 200 tỷ".
Ngày 11 đến 12/8 lần đầu tiên lễ hội Na được tổ chức tại Chi Lăng.
Ngọc Thành