Chùa Giác Viên (còn gọi là chùa Hố Đất) gắn với quá trình hình thành và phát triển Sài Gòn, được thành lập từ am thờ Quan âm vào thế kỷ 18 nằm trên địa bàn phường 3, quận 11. Chùa gồm hai nếp nhà tứ trụ ghép liền nhau. Nếp nhà trước làm chánh điện, thờ chư tổ; nếp nhà sau làm giảng đường, phòng khách. Hai bên hông có hai dãy Đông lang và Tây lang nối vào nhà chính.
Đây là một trong những ngôi chùa cổ nhất thành phố được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia năm 1993. Chùa có 153 pho tượng lớn nhỏ (đa số bằng gỗ), 57 bao lam (cửa võng) và 60 phù điêu mang nhiều đặc trưng về tín ngưỡng, tôn giáo, giá trị văn hóa giai đoạn cuối thế kỷ 18 đầu 19.
Với lịch sử hơn 200 tuổi, chùa đã nhiều lần trùng tu vào những năm 1899, 1908 và gần đây nhất là lần tôn tạo công trình Tây lang năm 1991. Tuy nhiên, hiện chùa xuống cấp nghiêm trọng.
Phần mái kiến trúc chính điện cũ nát, ngói xô lệch, rơi vỡ, dột nhiều chỗ. Dù đã được sửa chữa nhưng sau một thời gian lại tiếp tục hư hỏng, mái ngói bị vỡ nên nước mưa luôn tràn vào chánh điện.
Xuống cấp nghiêm trọng nhất là khu vực Đông lang. Nhiều chỗ bị đổ, tan hoang, rêu xanh phủ khắp nơi, hệ thống kèo cột mối mọt nghiêm trọng, có nguy cơ sụp xuống bất cứ lúc nào.
Vĩ kèo sau nhiều năm bị mối mọt, mái ngói cũng hư hỏng.
"Phần hư hỏng nhà chùa nhờ những người làm công quả gia cố tạm. Tuy nhiên, sửa chữa như thế rất nguy hiểm vì chùa có thể đổ sập, nhất là trong mùa mưa gió", một vị sư cho biết.
Phần mái ngói phía Đông lang bị hư hỏng hoàn toàn.
Nhà chùa phải treo biển khuyến cáo phía bên trái chánh điện vì xuống cấp quá nghiêm trọng.
Chùa Giác Viên còn bị xâm lấn bởi những hộ dân xung, ảnh hưởng đến hệ thống các công trình kiến trúc và đồ thờ tự.
Theo một phật tử, trước đây, dù ở vị trí trũng nhưng có kênh rạch bao quanh, chùa luôn giữ được sự khô ráo, sạch sẽ. Nay các hộ dân lấn chiếm, xây tường bít kín... nên sau mỗi trận mưa chùa như một cái ao tù chứa nước đọng. Vừa làm hỏng công trình kiến trúc, vừa gây ô uế môi trường tâm linh.
Để cứu ngôi chùa hơn 200 năm tuổi, UBND TP HCM vừa chấp thuận trùng tu, tôn tạo chùa Giác Viên với kinh phí hơn 51 tỷ đồng. Dự án sẽ tôn tạo một số hạng mục công trình nhằm tăng cường khả năng sử dụng và phát huy giá trị di tích nhưng không làm ảnh hưởng đến yếu tố gốc cấu thành di tích, cảnh quan thiên nhiên và môi trường - sinh thái.
Dự án cũng gia cố một số kết cấu nhằm tăng sự bền vững và ổn định của di tích hoặc các bộ phận của chùa; bảo tồn di tích đã xuống cấp, giữ được nét cổ kính mang phong cách dân gian với nghệ thuật trang trí, chạm khắc gỗ tinh xảo, tạo ra điểm tham quan du lịch mới của thành phố.
Trung Sơn